Po dokonaniu nowego odkrycia naukowcy spogl�daj� wstecz staraj�c si� sformu�owa� hipotezy zgodne z tym odkryciem, a nast�pnie wyprowadzaj� wnioski z tych hipotez, kt�re z...

Je�li kt�re� z tych przewidywa� oka�e si� fa�szywe, teori� nale�y zmodyfikowa� lub odrzuci�. Tak wi�c g��wny nacisk zostaje po�o�ony na falsyfikacj�, a nie weryfikacj� teorii. Dobra teoria to taka, kt�ra jest w znacznym stopniu podatna na falsyfikacj�, a zatem mo�e by� sprawdzona na r�ne konkretne szczeg�owe sposoby. Je�li testy te wypadn� pozytywnie, nasze zaufanie do teorii wzrasta. Teoria zbyt niejasna lub og�lna, albo te� prowadz�ca jedynie do przewidywa�, kt�rych sprawdzi� nie jeste�my w stanie, jest niewiele warta. W praktyce zatem ludzka aktywno�� intelektualna nie polega wy��cznie na rozumowaniu dedukcyjnym i indukcyjnym. U �r�de� wielkich odkry� naukowych le�� zazwyczaj genialne intuicje i swobodna gra wyobra�ni. W takich przypadkach kluczowy fakt czy te� hipoteza pojawia si� w umy�le badacza w gotowej postaci i dopiero potem znajduje on jego uzasadnienie w postaci logicznego �a�cucha rozumowania. Inspiracja tego typu jest procesem bardzo tajemniczym, kt�ry rodzi wiele pyta�. Czy idee posiadaj� jaki� rodzaj niezale�nego istnienia i s� tylko "odkrywane" w pewnym momencie przez ludzki umys�? A mo�e natchnienie to nic innego jak normalne rozumowanie, lecz dokonuj�ce si� gdzie� na poziomie pod�wiadomo�ci, a u�wiadamiamy sobie dopiero jego gotowy wynik? Je�li tak, to w jaki spos�b wykszta�ci�a si� u cz�owieka umiej�tno�� tego typu? Jak� biologiczn� przewag� zapewnia gatunkowi ludzkiemu kreatywno�� matematyczna i artystyczna? Racjonalno�� �wiata Teza o racjonalno�ci �wiata zwi�zana jest z faktem, �e jest on uporz�dkowany. Na og� zdarzenia nie nast�puj� bez�adnie, lecz s� ze sob� powi�zane. S�o�ce wschodzi planowo, poniewa� Ziemia obraca si� w regularny spos�b; spadek ci�kiego przedmiotu poprzedzony jest jego upuszczeniem z wysoko�ci, i tak dalej. W�a�nie to wzajemne powi�zanie zdarze� prowadzi do poj�cia przyczyny i skutku. Okno zostaje wybite, poniewa� uderzy� w nie kamie�. D�b ro�nie, poniewa� zosta�a zasadzona do ziemi �o��d�. Przyzwyczajeni do niezmiennego nast�pstwa zdarze� powi�zanych ze sob� przyczynowo, sk�onni jeste�my uwa�a� za przyczyn� same przedmioty materialne: to kamie� wybija okno. Jednak oznacza�oby to przypisywanie przedmiotom aktywnej roli, kt�ra im si� nie nale�y. W rzeczywisto�ci mo�emy jedynie stwierdzi�, �e istnieje pewna korelacja mi�dzy, na przyk�ad, kamieniami lec�cymi w stron� okna a zbit� szyb�, a zatem zdarzenia tworz�ce taki ci�g nie s� niezale�ne. Gdyby�my sporz�dzili zapis wszystkich zdarze� w jakim� obszarze przestrzeni w okre�lonym czasie, zauwa�yliby�my, �e mo�na je ze sob� po��czy� w krzy�uj�ce si� struktury, "ci�gi przyczynowo-skutkowe". To w wyst�powaniu tego typu struktur przejawia si� racjonalny porz�dek �wiata; bez nich mieliby�my do czynienia jedynie z chaosem. Z przyczynowo�ci� �ci�le wi��e si� poj�cie determinizmu. W jego wsp�czesnej postaci polega ono na za�o�eniu, �e wszelkie zdarzenia s� w pe�ni zdeterminowane przez inne, wcze�niejsze zdarzenia. Determinizm implikuje, �e stan �wiata w danym momencie pozwala na wyznaczenie stanu �wiata w ka�dej p�niejszej chwili. A poniewa� ten p�niejszy stan wyznacza z kolei nast�pne stany, mo�na wyci�gn�� wniosek, �e wszystko, co kiedykolwiek wydarzy si� we Wszech�wiecie w przysz�o�ci, jest ca�kowicie okre�lone przez jego stan obecny. Gdy, w siedemnastym wieku, Isaac Newton sformu�owa� prawa swojej mechaniki, zawar� w nich automatycznie determinizm. Na przyk�ad, je�eli uznamy Uk�ad S�oneczny za uk�ad izolowany, znajomo�� po�o�enia i pr�dko�ci planet w okre�lonej chwili pozwala na jednoznaczne wyznaczenie (za pomoc� praw Newtona) ich pozycji i pr�dko�ci w ka�dej nast�pnej chwili. Ponadto, poniewa� prawa Newtona nie wyr�niaj� kierunku czasu, zachodzi r�wnie� mo�liwo�� odwrotna: znajomo�� stanu obecnego wystarcza na jednoznaczne ustalenie stanu w dowolnym momencie w przesz�o�ci. W ten spos�b jeste�my na przyk�ad w stanie przewidywa� za�mienia S�o�ca i Ksi�yca, kt�re nast�pi� w przysz�o�ci, jak r�wnie� obliczy� momenty ich wyst�pienia w przesz�o�ci. Je�eli �wiat ma charakter �ci�le deterministyczny, wszystkie zdarzenia tworz� zesp� powi�zanych ze sob� ci�g�w przyczynowo-skutkowych. Przesz�o�� i przysz�o�� zawarte s� w tera�niejszo�ci, w tym sensie, �e pe�na informacja potrzebna do odtworzenia przesz�ych i przysz�ych stan�w �wiata kryje si� w jego stanie obecnym, podobnie pe�na informacja o twierdzeniu Pitagorasa kryje si� w aksjomatach geometrii euklidesowej. Ca�y kosmos staje si� czym� na kszta�t gigantycznego mechanizmu czy te� zegara, pos�usznie pod��aj�cego drog� zmian zaplanowan� od samego pocz�tku czasu. Ilya Prigogine wyrazi� to w spos�b bardziej poetyczny: B�g zostaje sprowadzony do roli bibliotekarza odwracaj�cego kolejne stronice napisanej ju� ksi�gi historii kosmicznej. Przeciwie�stwem determinizmu jest indeterminizm, czyli przypadkowo��. M�wimy, �e jakie� zdarzenie by�o "czysto przypadkowe", gdy nie by�o ono w �aden zauwa�alny spos�b zdeterminowane przez co� innego. Typowym przyk�adem s� tu rzuty kostk� do gry lub monet�. Jednak�e, czy mamy w tym przypadku do czynienia z rzeczywistym indeterminizmetn czy te� czynniki i si�y determinuj�ce wynik rzutu s� przed nami ukryte, tak �e zachowanie monety lub kostki po prostu wydaje si� nam przypadkowe? Jeszcze w ubieg�ym stuleciu wi�kszo�� uczonych odpowiedzia�aby na to pytanie twierdz�co. Zak�adano, �e na najbardziej podstawowym poziomie �wiat jest �ci�le deterministyczny, a to, �e niekt�re wydarzenia wydaj� si� nam przypadkowe, jest wy��cznie wynikiem tego, �e nie posiadamy pe�nej informacji o danym uk�adzie. Gdyby�my znali ruchy poszczeg�lnych atom�w - rozumowano - byliby�my w stanie przewidzie� nawet rezultat rzutu monet�