Na tym wi�c fundamencie postanowi�em obchodzi� si� � margrabi� grzecznie, ale ostro�nie, bawi� si� mi�ym jego posiedzeniem, ale strzec si� podej�cia...

Jako� pierwsze dni �eglugi naszej takem z nim przep�dzi�, i� ca�a konwersacja nasza schodzi�a na fraszkach; nawet gdy postrzega�em, i� dyskurs zmierza� do rzeczy powa�nych, a przeto potrzebuj�cych uwa�nego rozmys�u, nie chc�c czyni� przykro�ci margrabiemu, nieznacznie zwraca�em go do materii potocznych. Dnia jednego zgada�o si� o Nipuanach; nie by�em na�wczas panem rozrzewnienia mojego. W obfito�ci serca zacz��em wielbi� ich przymioty, ich dobro�, ich obyczaje, a chc�c je tym lepiej wychwali� wpad�em w do�� �ywe por�wnanie z defektami naszymi: Nieznacznie takem si� w dyskursie rozszerzy�, i� ka�dy nar�d europejski dosta� nie nazbyt pochlebn� definicj�; ludzie za� w szczeg�lno�ci jeszeze gorzej traktowani zostali. S�ucha� cierpliwie nieoszcz�dnej dysertacji margrabia i gdy�my si� sami tylko zostali, z okazji �wie�ego dyskursu tak do mnie m�wi� pocz��; - Nie b�dziesz mi waszmo�� pan mia� za z�e, je�eli cokolwiek powiem stosuj�cego si� do poprzedzaj�cych jego maksym uwag i opis�w. Nie przecz�, �e nar�d Nipuan�w jest tak doskona�ym, jak tylko ludzka natura znie�� mo�e, lubo i tam znale�li si� tacy, kt�rych musiano ukamienowa�. Ale zdaje mi si�, i� ich widok nadto European�w w oczach waszmo�� pana upodli�. Nie trzeba wyci�ga� po ludziach ostatniego stopnia doskona�o�ci, bo takim sposobem nie znajdziemy �adnego, kt�rego by�my uznali godnym naszego przywi�zania; a �e przyja�� rodzi� si� zwyk�a z niejakiego� mi�dzy lud�mi . podobie�stwa, ten, kt�ry samych tylko istotnie doskona�ych szuka, odkrywa� zda si� zbyteczn� mi�o�� w�asn�, przez kt�r� sam si� by� doskona�ym s�dzi. Nie znajdziesz waszmo�� pan Nipuan�w w Europie; musisz jednak �y� z lud�mi; �y� nie znaj�c s�odkich wi�z�w przyja�ni niepodobna, musisz wi�c szuka� przyjaciela; nie zatrudniaj wi�c sobie szukania tego, nie czy� go niepodobnym. Mniej niedoskona�y niech tylko b�dzie celem troskliwo�ci takowej, b�dziesz szcz�liwym, bo znajdziesz przyjaci�. Widzia�e� nar�d dobry, rzetelny, sprawiedliwo�� kochaj�cy; �e wi�c przyzwyczajonego do takowych widok�w obra�a to, na co teraz patrze� musisz, nie dziwuj� si�, bo wchodz� w wewn�trzn� jego sytuacj�. Ale dla tej�e samej przyczyny bior� �mia�o�� przestrzec go, aby� si� zbytecznie nie otwiera� z tym, co my�lisz, mo�e to albowiem waszmo�� panu w niejednej okoliczno�ci zaszkodzi�. Ma�o jest teraz takich ludzi na �wiecie, kt�rzy dobrze my�l�; mniej, kt�rzy �mi� m�wi�, co my�l�; a zatem, lubo dobro� serca nie ka�e tego tai�, co si� w�r�d nas dzieje, roztropno�� jednak cz�stokro� nie pozwala wyjawia� tego, co my�lemy. +ROZDZIA� �SMY Spad�a z oczu moich zas�ona, gdym us�ysza� tym sposobem m�wi�cego kapitana. Nie mog�em tego pod��, jak si� m�g� zgodzi� z powierzchowno�ci� udatn� i kszta�tn� umys� s�dziwy. Podzi�kowawszy mu przeto za wielce zbawienn� przestrog�, odkry�em przyczyn� podziwienia, �e pod postaci� modnego kawalera znalaz�em prawdziwego filozofa. - Nie chlubi� si� tym - odpowiedzia� margrabia -ani sobie przyw�aszczy� mog� tak wspania�ego tytu�u, ale je�eli pierwszy, kt�ry si� filozofem nazwa�, chcia� si� pokaza� przyjacielem m�dro�ci, ja si� tym przynajmniej kontentowa� b�d�, �em jest przyjacielem filozofii i\ Zmierza� ku doskona�o�ci filozof usi�uje, ale zna to dobrze, i� by� doskona�ym nie mo�e. Kt�rzykolwiek wi�c, na b�ahych rozumu w�asnego fundamentach zasadzeni, gardz� tym, czego poj�� nie mog�, a �ni� twierdzi�, �e wszystko poj�li, tacy nie tylko nazwiska filozof�w, ale stworzenia rozumnego niegodni. Zadziwienie twoje, i� znalaz�e� cz�owieka m�odego, modnie ubranego, �yj�cego wygodnie, nie gardz�cego jednak nauk� i uwagami filozofii, pochodzi z dwojakiej prewencji. Pierwsza s�dziwemu tylko wiekowi przypisuje m�dro��, druga zbyt og�lnie definiuje narody. Co do pierwszej, zdaje si� rzecz przyzwoita i wed�ug zwyczajnego trybu, i� poniewa� �ywo�� pasyj nie daje miejsca zdrowej i rozs�dnej uwadze, te gdy z czasem ostygn�, otwiera si� dopiero pole umys�om do przyzwoitego s�dzenia o rzeczach; do�wiadczenie w�asne wspiera uwagi. Rz�d, czy towarzystwa politycznego, czy w�asnej familii, przymusza do zastanowienia si� nad ka�dym krokiem, aby nasz b��d nam nie by� przyczyn� obelgi, nam podleg�ym okazj� zgorszenia. St�d w starcach cierpliwo�� w szukaniu i docieczeniu przyczyn ka�dej rzeczy, ostro�no�� w rozstrz�saniu i do�wiadczaniu, czyli si� nie pomylili, trwa�o�� w dzia�aniu tego, o czym s� przekonani, �e dobre i sprawiedliwe. Wiek m�ody nie ma tych po�ytk�w, ale wnosi� st�d nie nale�y, i�by aplikacj� nie m�g� tego zyska�, co starcy wiekiem