Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
W dniach 18 - 20 X 1956 r. obradowało IV plenum NK ZSL. Stefan Ignar
wygłosił referat pt. "Stanowisko ZSL w sprawach politycznych, gospodar-
czych i kulturalnych oraz zadania Stronnictwa". Spełniło ono w ruchu
ludowym podobną rolę jak VIII plenum w PZPR. Żądano demokratyzacji
ordynacji wyborczej do sejmu, przywrócenia chłopom stosownej pozycji
w życiu państwa, nowej polityki rolnej. Prezes NK ZSL nie wziął udziału
w plenum, a zachodzące w Polsce zmiany uznał za kontrrewolucję. Prezesem
NK ZSL został S. Ignar, wiceprezesem Wycech, sekretarzem L. Stasiak,
członkami Prezydium NK Banach i Podedworny. Podjęto uchwały popie-
rające proces demokratyzacji stosunków w Polsce.
Obrady plenarne CK SD odbyły się już w dniach 7 -10 X 1956 r. Przyjęto
nowy program działania postulujący pełne usamodzielnienie SD. Na Zjeździe
w Łodzi w listopadzie 1956 r. powstał Związek Młodzieży Demokratycznej.
W niektórych ośrodkach odwoływano dotychczasowe komitety i wybierano
nowe. W łonie SD toczyły się ostre dyskusje.
Podobnie było w PAX-ie, gdzie duże kontrowersje wzbudził opublikowa-
ny 16 X 1956 r. w "Słowie Powszechnym" artykuł B. Piaseckiego pt.
"Instynkt państowy". Odczytano go jednoznacznie jako hamujący procesy
demokratyzacji i odnowy. Grupa pisarzy związana z "Tygodnikiem Po-
311
wszechnym" 23 X 1956 r. ogłosiła oświadczenie popierające program
Gomułki i proces odnowy. W tym samym dniu powstał Ogólnopolski Klub
Inteligencji Katolickiej z Jerzym Zawieyskim na czele. Kluby lokalne
powstały w Krakowie, Poznaniu, Toruniu, Warszawie i Wrocławiu. Po-
wstało czasopismo "Znak", wokół którego skupiła się grupa katolickich
publicystów. 30 października przedstawiciele tego nurtu spotkali się
z Gomułką i uzyskali zgodę na wznowienie "Tygodnika Powszechnego"
z J. Turowiczem na czele. Deklarowali oni poparcie linii VIII plenum KC
PZPR. W tej sytuacji 28 X 1956 r. grupa członków PAX zbuntowała się
i wystąpiła ze Stowarzyszenia. Byli wśród nich: D. Horodyński, W.
Kętrzyński, K. Łubieński, S. Kurowski, S. Grochowiak, A. Micewski.
W dniu 24 październiku zwołano zebranie stołecznego Oddziału ZLP.
Uchwalono rezolucję popierającą linię VIII plenum. W dniu 26 paździer-
nika wiceminister sprawiedliwości Z. Kliszko i W. Bieńkowski złożyli
wizytę przebywającemu w odosobnieniu w klasztorze w Komańczy pryma-
sowi S. Wyszyńskiemu i w imieniu Gomułki zaproponowali mu nor-
malizację stosunków pomiędzy państwem i kościołem. Warunki zostały
przyjęte. 29 października prymas Wyszyński powrócił do Warszawy,
a 4 XII 1956 r. podpisano protokół dodatkowy do porozumienia pomiędzy
rządem i episkopatem. Władze państwowe wycofały dekret z 1953 r.
o obsadzeniu stanowisk kościelnych; likwidowano ruch księży patriotów;
religię wprowadzono z powrotem do szkół. Decyzje te przyniosły poważne
odprężenie w stosunkach z kościołem i poparcie kościoła dla ekipy Go-
mułki.
Na sytuację w Polsce wielki wpływ wywierały wydarzenia na Węgrzech.
23 X 1956 r. w Budapeszcie wybuchło powstanie narodowe. Powstał rząd
rewolucyjno-narodowy z Imre Nogy'em na czele. Stacjonujące na Węgrz s-h
wojska radzieckie podjęły interwencję. Jednak po paru dniach osiągnięto
porozumienie i interwencję przerwano. 28 października wojska radzieckie
przerwały walki, a 30 października rząd ZSRR ogłosił deklarację, w której
uznano samodzielność państw demokracji ludowej, ich suwerenność i parT-
nerską pozycję wobec ZSRR. Rząd Nogy'a kontynuował reformy. W dniu
1 XI 1956 r. proklamował on wystąpienie z Układu Warszawskiego i prze-
kształcenie Węgier w państwo neutralne. Rząd ZSRR uznał ten fakt za
przejaw kontrrewolucji i zdradę. Wojska radzieckie wznowiły działania
interwencyjne. Ambasador ZSRR na Węgrzech J. Andropow pozyskał do
współpracy niektórych członków WPP i rządu węgierskiego z J. Kadarem na
czele. 4 XI 1956 r. utworzyli oni nowy rząd, który poprosił ZSRR o pomoc
w imię rzekomo zagrożonego socjalizmu. Na Węgry wkroczyły nowe radzie-
ckie dywizje pancerne. Rząd Nogy'a bronił się. W niektórych regionach
walki trwały do 14 listopada. Pochłonęły tysiące zabitych i rannych. Setki
tysięcy ludzi uciekło przez Austrię na Zachód.
312
Społeczeństwo polskie sympatyzowało z ruchem narodowym na
Węgrzech. Organizowano wiece, uchwalano rezolucje, zbierano składki,
wysyłano krew i żywność. Prasa polska ogłosiła dramatyczne reportaże z walk
w Budapeszcie. L.iczono na interwencję państw zachodnich i przekształcenie
wojny lokalnej w europejską lub światową. Wydarzenia na Węgrzech spowo-
dowały panikę w Polsce. Ludność masowo wykupowała żywność. Państwa
zachodnie zajęte Kanałem Sueskim nie interweniowały jednak. Doszło nato-
miast do ostrego konfliktu w ONZ. Społeczeństwo polskie przeżyło pierwsze
rozczarowanie wobec polityki Gomułki. Delegacja polska w ONZ głosowała
podobnie jak delegacja ZSRR.
Wydarzenia węgierskie ukazywały wyraźnie granice ówczesnych możli-
wości usamodzielnienia. Społeczeństwo polskie dysponowało zresztą doświa-
dczeniami NRD z 1953 r. i Poznania z czerwca 1956 r. Doświadczenia te
działały deprymująco. W toku wydarzeń październikowych i listopadowych
krytykowano różne przywileje jakimi cieszyli się pracownicy aparatu bez-
pieczeństwa, partii i milicji. Likwidowano tzw. sklepy za żółtymi firankami
(sklepy specjalne). W poszczególnych ośrodkach pojawiły się plany przejęcia
gmachów partii politycznych na szpitale i szkoły. Pojawiały się żądania
rozliczeniowe. W tej sytuacji dokonano wielu zmian personalnych w aparacie
partyjnym. Mimo, że nie dowiedziono, iż natolińczycy rzeczywiście planowali
pucz, gen. Witaszewskiego odwołano ze stanowiska wiceministra Obrony
Narodowej. Stanowisko to powierzono Spychalskiemu. 7 XI 1956 r. Rokos-
sowskiego odwołano ze stanowiska ministra obrony i wicepremiera, Spychal-
ski awansował na ministra. Wraz z Rokossowskim odwołano oficerów i do-
radców radzieckich. Wyjechali oni do ZSRR. 13 XI 1956 r. rozwiązano
Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego. Agendy Komitetu włączono
do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Wstrzymano procesy przeciwko
oskarżonym o udział w wypadkach poznańskich. Śledztwo umorzono, a osoby
już skazane uwolniono.
W dniach 15 - 18 XI 1956 r. w ZSRR przebywała delegacja polska
z Gomułką na czele. Podpisano deklarację o wzajemnych stosunkach. Uznano
w niej równość i partnerski charakter wzajemnych stosunków. ZSRR uznał
zobowiązania wobec Polski z tytułu niewłaściwie skalkulowanych cen węgla
dostarczanego do ZSRR. Anulowano dług Polski w ZSRR jako równowartość
cen za węgiel na sumę 2,1 mld rubli. Uregulowano rozliczenia tranzytowe.
Ponadto ZSRR zobowiązał się dostarczyć Polsce kredyt na zakup 1400 tys. ton
zboża i udzielić pożyczki na zakup innych towarów na sumę 700 mln rubli
|
WÄ
tki
|