Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
W obu przypadkach względem pierwszoplanowym było unik-
nięcie utożsamienia danej grupy ludności z jej bardziej licznymi, a także ekspan-
sywnymi pod względem kulturowym - sąsiadami: Rosjanami lub Niemcami). Na
pozostającej pod władzą caratu Ukrainie teksty najbardziej istotne dla kulturalne-
go renesansu były publikowane przez Bractwo Cyryla i Metodego - aż po r. 1847,
gdy Bractwo to zostało odgórnie rozwiązane. Księgi Powstania Narodu Ukraiń-
skiego Mykoły Kostomarowa (1817-85) oraz silnie oddziaływająca na czytelni-
ków poezja romantyczna Tarasa Szewczenki (1814-61) miały dla Ukraińców ta-
kie samo znaczenie, jak dla Polaków dzieła Mickiewicza, Słowackiego i Krasiń-
skiego, na których zresztą były w pewnym stopniu wzorowane. Pisma skazanego
na wygnanie profesora historii z Kijowa Mychajły Drahomanowa (1841-95) stały
się zachętą do rozwoju pozytywistycznej, ugodowej odmiany nacjonalizmu. Na-
tomiast Rusini zamieszkujący Galicję byli przeważnie unitami i ich działalność
polityczną podsycała, między innymi, perspektywa przymusowego nawrócenia
na prawosławie w przypadku przejęcia tych ziem przez carat. Tolerancyjna posta-
wa władz austriackich pozwalała na wszechstronny rozwój kulturalny. Przewaga
licznej społeczności polskiej, nawet na terenach wschodniej Galicji, prowadziła
Por. N. P. Vakar, Belorussia: the making ofa nation, Cambridge, Mass., 1956.
571
Tom II. l. Polska zniszczona i odbudowana (1795-1945)
jednak do zaciekłej rywalizacji i - podobnie jak w przypadku Litwinów - do za-
skakujących sprzeczności. Nie był niczym wyjątkowym fakt, że najwybitniejszy
patron ukraińskiego ruchu narodowego w Galicji, hrabia Andrzej Szeptycki (An-
driej Szeptyćkyj, 1865-1944), od roku 1900 unicki arcybiskup Lwowa, był ko-
chającym starszym bratem polskiego nacjonalisty, generała Stanisława Szeptyc-
kiego (l 867-1946). Chociaż większość Ukraińców zamieszkujących Galicję mia-
ła silne powiązania z kulturą polską, na początku XX w. było już rzeczą jasną, że
interesy ukraińskiego ruchu nacjonalistycznego radykalnie odbiegają od intere-
sów nacjonalistów polskich. Działając w harmonii i zgodzie, dwa bratnie słowiań-
skie narody, liczące sobie w tym czasie 30 i 20 milionów ludności, mogłyby wy-
wrzeć potężny wpływ na sprawy Europy. Tymczasem uwikłane w braterską wal-
kę, całkiem skutecznie neutralizowały nawzajem swoje działania57.
Na pozostałych terenach zaboru austriackiego Polacy wchodzili w kolizję
z Czechami. Znów można by się spodziewać, że te dwa najlepiej rozwinięte naro-
dy słowiańskie, oba w przeważającej większości katolickie i oba wyposażone w dłu-
gą historię i bogatą kulturę, z zapałem podejmą wspólne działanie. Tymczasem
stało się wręcz odwrotnie. W sferze polityki wiedeńskiej poglądy dysydenckich
burżuazyjnych przywódców czeskiego ruchu narodowców różniły się bardzo istot-
nie od poglądów lojalistycznych polskich arystokratów z Galicji. Fakt, że Czesi
stawiali się na równi z Ukraińcami i południowymi Słowianami, budził wrogość
Polaków, tradycyjnie związanych z Węgrami. Czesi szukali poparcia w Rosji,
wywołując tym zdziwienie i urazę wśród Polaków. To bardzo smutne, ale Polacy
i Czesi rzadko bywali wierni cnocie dobrosąsiedzkiego współżycia58.
W epoce rządów carskich, kiedy świat pełen był wielkich imperiów, było
rzeczą naturalną rozpatrywanie roszczeń do terytoriów narodowych w kategoriach
imperialistycznych. W kręgach rewolucyjnych postępowanie mocarstw rozbioro-
wych w Europie Wschodniej już dawno przyniosło imperializmowi owo złe imię,
które Lenin miał później przystroić w szaty teorii marksistowskiej. Przekonanie,
że Rosja, Niemcy i Austria ponoszą winę za imperializm" w najbardziej pejora-
tywnym znaczeniu tego słowa, już dawno stało się doktryną przyjętą przez pol-
skich radykałów. Ale to była gra, w którą mogło grać kilku partnerów. Rosjanie,
Niemcy i Austriacy, którym porządnie dawało się we znaki wierzganie Polaków
przeciwko ich świętym imperiom, odkryli, że mogą odpowiedzieć pięknym za
nadobne
|
WÄ
tki
|