Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
tzw. Tajna Kancelaria. Podczas pano-
wania Anny jej faworyt Ernst Biron zreorganizował w 1731 r. Tajną Kancela-
ri ę i zawzięcie tropił prawdziwych i domniemanych przeciwników. Wkrótce
daprowadziło to - według Ludwika Bazylowa - do represjonowania tysięcy
naewinnych 1udzil3.
Poważna rozbudowa sił taJnej policji nastąpiła w czasach Katarzyny II.
Tak zwana Tajna Ekspedycja (powstała w 1762 r.) dokonywała licznych
tit Niektórzy autorzy już oprycznine zaliczaj , do pierwowzorów tajnej policji. Naszym
z iaraiem byla to formacla o charakterze pretoriansicim, której celem była elim' nacła lub zna-
czr e óstab:enis warstwy bojarskiej (o rycznina oznacza także pewien system zarządzania
cz ści ziem rosy skich Szerzej zob. P Bazylsw, Historia Rosii t 1, s.196-202.
1 t S.i ionas, t he hird Seciion, s.29-31 ; r S Squire, The rhird Department, s.14.
12 I Szspkin, Policja polityczna w Rosji, s 1-2.
13 .. sz i w Historia Rosji, t.l, s.307,325; S.Monas, The Third Section, s.32-34;
P.S.:quire, yhs Third Department, s.14-15.
11
aresztowań i zsyłek na Syberię. Podporządkowana generałowi-prokuratoro-
wi, była bezpośrednio kontrolowana przez Katarzynę II. Wśród represjono-
wanych byli przeciwnicy polityczni cesarzowej, uczestnicy buntów iudowych,
jak i aresztowani tylko na podstawie podejrzenia lub donosu. Do ofiar Tajr ej
Ekspedycji zaliczali się m.in. A.M.Radiszczew, autor "Podróży z Petersb r-
ga do Moskwy" oraz M.I.Nowikow, znany rosyjski reprezentant epal i
Oświecenial4 . Należy jednak dodae, że w osiemnastowiecznej Rosji policja
polityczna nie była w pełni zinstytucjonalizowana i każda jej struktura k #a
ad hoc powoływana przez kolejnych monarchów.
Za czasów Aleksandra I (lata 1801-1825) represje początkowo ufegfy
złagodzeniu, zniesiono m.in. Tajną Ekspedycję. W Petersburgu policjP pokr-
tyczną jednak utrzymano i działała ona przy urzędzie generała-g .4k err ałora.
Z czasem pojawiły się nowe instytucje policyjrre. W 1805 r. powstał Kcmitet
Wyższej Policji, przede wszystkim nadzorujący cudzo iemców przebywaj ;
cych w Cesarstwie. W latach 1811-1819 istniało ministerstwo policji, a od
1807 r. do 1829 r. - Komitet Ochrony Bezpieczeństwa Publicznego, zwany
także Komitetem 13 Stycznia (od daty powołania. go). Zajmował się nadzo-
rowaniem korespondencji, sprawami polskimi, zaburzeniami chłopskimi, spi-
skami antycarskimi, tajnymi stowarzyszeniami, samozwańcami (w Rosji ezę-
sto pojawiali się fałszywi pretendenci do tronu , niekiedy bardzo groźr i ,
fałszowaniem asygnat oraz rozpowszechnianfem fał;zywych i szkodliwycl
wiadomościl . Wszystkie te ciała stanowiły więc zaóążki poiicj6 polit c r ej,
nie zdołały jednak przekształcić się w odrębrte struktJry. Istniejąca r ato-
miast w Rosji od 1792 r. żandarmeria b5=ła raczej elitarną formacją wojskcwą
nii policją (konny puik gwardii carskiej). W 1817 r. pojawiła się także żarz-
darmeria nowego rodśaju: konna policja miejska (zbliżona do żandarm rri
Królestwa Polskiego) .
I oto wybuchł skandai: w 1820 r. zbuntowała się część pułku siemiono-
wskiego, formacji o dość długich tradycje;ch, wypróbowanej w wierności c4la
carów. Wśród zbuntowanych znalazł się kwiat ówczesnej intelśgencji rcJ j-
skiej - każdy szlachcic zaczynał wówczas swą karierę w wojsku. Pawiadano
sarkastycznie, że putk siemionowski za dtugo przebywał w Europie (w dobie
wojen napoleońskich i w służbie Świętego Przymierza), co wpłynęło fafaia^ e
najego wiernopoddańczość i zdyscyplinowanie.
W związku z tym powstał projekt utworzenia policji wojskowej, która
miałaby swoich tajnych współpracownikvw w pułkach. Obowiązkiem tyc r
współpracowników byłoby śledzenie oficerów. Autorem projektu był kome -
dant pułku gwardii, książę Ilaraon Wassiczikow. Uważał on, że warunkier
skłonienia takich współpracowników policji w rangach wojskowych do dobr j
14 I S apkin, Polic a polityczna w f os i, s 4-5
t5 S.Menas, The f rrd Section, s.37 1; P.S Squias, The Third Departmsnt, s.2 i- 2.
16 A.Próchnik, Żandarmeria. na ziemiach Krótesfwa Polskiego, s.61
12
pracy jest odpowiednio wysokie wynagrodzenie. Zgodnie z tym projektem
ut vorzono tajną policję w pułku gwardii i niektórych formacjach armii. Oka-
z ł^ się jednak, że i to nie zdało egzaminu - w 1825 r. wy buchło powstanie
d ełcabrystów. Była to klęska dotychczasowej tajnej policłi . Dostojnicy car-
s y zaczęli ostro krytykować jej nieskuteczność, jak i nadmierny liberalizm
całego systemu władzy. Do cara wptywały projekty uiworzenia ministerstwa
pclicji.
Mikołaj I (1825-1855) nie zdecydował się jednak na to. Zwyciężył tu
pog!ąd, reprezentowany m.in. przez twórcę - dz9ałającego na nowych zaśa-
dach - Korpusu Żandarmów, Aleksandra von Benckendorffa: 'Tajna policja
jęst niernożiiwa. Uczciwi ludzie boją się jej, a próżniacy łatwo się od. niej
uwalniają", trzeba przeto pomyśleó o stworzeniu nowej policji poiitycznej w
miejsce starej, skompromitowaneji8. Miała to być formacja umundurowana,
zorganizowana na wzór wojskowy. Benckendorff podkreślał przecież zna-
częr ie działania jawnego; jedynie ono było godne oficera i gentlemana.
8 (15) lipca 1826 r utworzono iil Oddział Kance!arii carskiej, który stał
sa ę kierowniczym organem po!icji po'itjrcznej. Zarządzał nim Benckendorff
,
będący już od tygodnia szefism Korpusu Żandarmów. Ustawa o Korpusie z
28 kwietnia (10 maja) 1827 r. precyzowała zasady jego działania, prawa i
obowiązki. W skład Korpusu miały wejść wszystkie dotyc;hczasowe jedno-
sfici żandarmerii. Utworzono 5 okr ów żandarmerii. Korpus został barwnie
urt undurowany (golubyje mundiry) .
I!1 Oddział otrzymał nadzwyczaj szerokie płnomocnictwa. Kontrolo-
a ał v řszystltie ministerst Ja (z wyjątk;em Ministerstwa Dworu i Ministerstwa
" 'olny), a z vłaszcze. M:nistęrs; vs praw Wewnęłrzn yr' . W I t rh 1826-
1848 hegemor;ia I!I Oddziału nad innymi o ganami władzy była absolutna
|
WÄ
tki
|