Nie chcesz mnie, Ben. Składam się z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobiną gównianego szaleństwa.
Legendê o chrzcie Konstantyna w Rzymie na trzyna¶cie lat przed jego ¶mierci± zmy¶lono w VIII w., aby nale¿ycie umotywowaæ jego donacjê. Taki jest jednak postêp wiedzy, ¿e legenda, za któr± siê opowiada bez rumieñca kardyna³ Baronius (Annales eccl., A. D. 324, no 43-49), znajduje obecnie bardzo s³abe wsparcie nawet w obrêbie Watykanu. Zob. Antiquitates Christianae, t. II - dzie³o wydane z sze¶ciokrotn± aprobat± Rzymu w 1751 r. przez ojca Mamachi, uczonego dominikanina.
7 Kwestor lub sekretarz, który by³ autorem prawa w Kodeksie Teodozjañskim, wk³ada w usta swego pana obojêtne s³owa: "hominibus supra dictae religionis" (1. XVI, tit. II, lex 1). Urzêdnik dla spraw ko¶cielnych móg³ ju¿ u¿yæ stylu nacechowanego pobo¿no¶ci± i szacunkiem: "tes enthesmu kai hagiotates katholikes threskeias" - prawowita, naj¶wiêtsza i katolicka religia. Por. Euzebiusz, X, 6.
8 Kodeks Teodozjañski, 1. II, tit. VII, leg. 1; Kodeks Justyniana, 1. III, tit. XII, leg. 3. Konstantyn nazywa dzieñ Pana "dies solis" - nazwa, która nie mog³a raziæ uszu jego pogañskich poddanych.
9 Kodeks Teodozjañski, ks. XVII, tyt. X, pr. l. Godefroy w charakterze komentatora (t. VI) próbuje usprawiedliwiæ Konstantyna. Lecz bardziej gorliwy Baronius (Annal. eccl., A. D. 321, no 18) potêpia sprawiedliwie i szorstko jego pogañskie postêpowanie.
10 Teodoret (I, 18) wydaje siê sugerowaæ, jakoby Helena da³a swemu synowi chrze¶cijañskie wychowanie; mo¿emy byæ jednak pewni faktu - przez wzgl±d na wy¿szy autorytet Euzebiusza (Vita Const., III, 47) - ¿e ona sama zawdziêcza³a Konstantynowi sw± wiedzê o chrze¶cijañstwie.
11 Zob. medale Konstantyna u Du Cange'a i Banduriego. Bior±c pod uwagê, ¿e tylko nieliczne miasta zachowa³y przywilej ich bicia, nale¿y uznaæ, ¿e niemal wszystkie medale tego okresu pochodzi³y z mennicy i mia³y sankcjê cesarza.
12 Panegiryk Eumeniusza (szósty w¶ród Paneg. vet.), wyg³oszony na kilka miesiêcy przed wojn± w Italii, obfituje w bezsporne dowody przes±dów pogañskich Konstantyna i jego szczególnej czci dla Apollina, czyli S³oñca. Aluzjê do tego czyni Julian (Oratio VII, "apoleipon se"). Zob. Commentaire de Spanheim sur Les Cesars.
13 Konstantyn, Oratio ad sanctos, 25. Mo¿na jednak ³atwo wykazaæ, ¿e t³umacz grecki poprawi³ sens ³aciñskiego orygina³u, a stary cesarz móg³ wspominaæ prze¶ladowania Dioklecjana z odraz± ¿ywsz± od tej, któr± odczuwa³ w dniach swej m³odo¶ci i pogañstwa.
400 Przypisy do rozdzia³u XX
14 Zob. Euzebiusz, VIII, 13; IX, 9; Vita Const., I, 16, 17; Laktancjusz, Institutiones diñnae, I, 1; Cecyliusz, De mortibus persecutorum, 25.*
15 Laktancjusz (ibid. 48) zachowa³ pierwotny ³aciñski tekst, za¶ Euzebiusz (X, 5) da³ greckie t³umaczenie tego wieczystego edyktu, uwzglêdniaj±cego te¿ niektóre zarz±dzenia natury prowizorycznej.
16 Panegiryk na cze¶æ Konstantyna, wyg³oszony w siedem lub osiem miesiêcy po edykcie mediolañskim (Gothofred, Chronolog. legum; Tillemont, Histoire des empereurs, t. IV), zawiera godne uwagi s³owa: "Summe rerum sator, cuius tot nomina sunt, ±uot linguas gentium esse voluisti, ±uem enim te ipse dici velis, scire non possumus." (Paneg. vet., VIII, 26). T³umacz±c postêpy Konstantyna w wierze, Mosheim wykazuje pomys³owo¶æ, subtelno¶æ i rozwlek³o¶æ.
17 Por. wytworny opis Laktancjusza (Institutiones divinae, V, 8), który wyra¿a siê nazbyt jasno i jednoznacznie jak na ostro¿nego proroka.
18 Chrze¶cijañskie pogl±dy polityczne wyja¶nia Grotius: De iure belli et pacis, I, 3, 4. Grotius by³ republikaninem i wygnañcem, lecz jego ³agodny charakter sk³ania³ go do popierania w³adzy panuj±cej.
19 Tertulian, Apologetyk, 32,34-36. "Tamennun±uam Albiniani, necNigriani velCassianiinveniri potuerunt Christianf (Ad Scapulam, 2). Je¶li to twierdzenie jest ¶ci¶le prawdziwe, to wyklucza ono ówczesnych chrze¶cijan z wszelkich urzêdów cywilnych i wojskowych, które zobowi±zywa³yby ich do czynnej s³u¿by pod wodz± wielkorz±dców. Zob. Moyle, Works, t. II.
20 Zob. dzie³o chytrego Bossueta, L'histoire des \ariations des Eglises Protestantes (t. III), i z³o¶liwego Bayle'a (t. II). Piszê o Bayle'u, gdy¿ to on by³ zapewne autorem Avis aux refugies; por. Dictionnaire criti±ue de Chauffepie, t. I, cz. II.
2' Buchanan by³ najwcze¶niejszym lub przynajmniej najs³ynniejszym z wczesnych reformatorów, którzy uzasadniali teoriê oporu. Zob. jego dialog: De iure regni apud Scotos, t. II, wyd. fol. Ruddiman.
22 Laktancjusz, Institutiones divinae, I, 1. Euzebiusz w Historii, ¯ywocie Konstantyna i Oracji nieustannie podkre¶la boskie prawo Konstantyna do Cesarstwa.
23 Nasza niepe³na wiedza o prze¶ladowaniu Licyniusza wywodzi siê od Euzebiusza (Hist. ecd. X, 8; Vita Const., I, 49-56; II, l-2); Aureliusz Wiktor pisze o jego okrucieñstwie raczej ogólnikowo.
24 Euzebiusz, Vita Const., II, 24-^2, 48-60.
25 Na pocz±tku zesz³ego wieku papi¶ci angielscy stanowili tylko jedn± trzydziest±, a protestanci francuscy jedn± piêtnast± czê¶æ swoich spo³eczeñstw, w¶ród których duch i si³a ka¿dej z tych mniejszo¶ci wzbudza³y obawy. Por. raporty, które Bentivoglio (wówczas nuncjusz w Brukseli, a pó¼niej kardyna³) wysy³a³ na dwór papieski w Rzymie (Relazione, t. II). Bentivoglio by³ cz³owiekiem ¿±dnym wiedzy, dobrze poinformowanym, lecz niezbyt obiektywnym.
26 Ta obojêtno¶æ Germanów przejawia siê jednolicie w historii nawrócenia ka¿dego z plemion. Legiony Konstantyna rekrutowa³y siê z Germanów (Zosimos, II, 15), ale ju¿ dwór jego ojca pe³en by³ chrze¶cijan (Euzebiusz, Vita Const., I).
27 "De his qui armaproiiciunt in pace, placuit eos abstinere a communione." (Concil. Arelat., Canon III). Najlepsi badacze odnosz± s³owo "pace" do pokoju Ko¶cio³a.
28 Euzebiusz stale traktuje drug± wojnê domow± przeciw Licyniuszowi jako co¶ w rodzaju religijnej krucjaty. Na pro¶bê tyrana niektórzy chrze¶cijanie powrócili do swoich "stref", czyli, innymi s³owy, wrócili do s³u¿by wojskowej. Ich zachowanie spotka³o siê pó¼niej z nagan± dwunastego kanonu soboru nicejskiego, je¶li tak zrozumiemy s³owa tego kanonu, odrzucaj±c nie¶cis³y i ogólnikowy sens nadany mu przez greckich t³umaczy, Balsamona, Zonarasa i Aleksego Aristenosa. Por. Beveridge, Pandectae Ecd. Graec., t, I; t. II, s. 78; przypisy.
29 "Nomen ipsum crucis absit non modo a corpore civium Romanorum, sedetiam a cogitatione, oculis, auribus
|
WÄ…tki
|