Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Nie trzeba zapominać o drugiej stronie tego procesu, a mianowicie o tym, że rzesze ludności przybyłej ze wsi po raz pierwszy zamieszkały, jeśli nie zaraz po przybyciu, to po pewnym czasie, w warunkach miejskiego standardu, a nawet komfortu (rozumiemy całą względność tego ostatniego terminu!). Oczywiście fakt,ten miał wielki wpływ na ludność wiejską pozostałą na wsi, zbliżając jądo wzorów, które stały się teraz codziennościąjej krewnych i przyjaciół osiadłych w mieście.
Polityka władz, które sterowały m.in. nowym budownictwem mieszkaniowym, zmierzała do zatarcia różnic klasowych między poszczególnymi dzielnicami miast i w dużym stopniu cel ten osiągnięto. Dotyczyło to zwłaszcza miast dużych, w których zbudowano nowe zakłady pracy. Te miasta rosły najszybciej i oczywiście w takim samym tempie zmieniał się też ich charakter. Zacierając różnice społeczne między dzielnicami, zniszczono przy okazji część istniejących tam więzi lokalnych.
Polityka władz odegrała poważną rolę również w odniesieniu do więzi regionalnych. Pomijając już tworzenie nowych ośrodków przemysłowych, które zmieniały charakter całych regionów kraju (dla przykładu wystarczy przypomnieć Nową Hutę), trzeba podkreślić znaczenie reformy administracyjnej za czasów Gierka. Utworzenie w 1975 r. czterdziestu dziewięciu województw w miejsce siedemnastu spowodowało w wielu wypadkach powstanie nowych i autentycznych regionów o wyraźnej więzi, w innych znów nie zdało egzaminu.
Rodzina
W kilkudziesięcioletnim okresie Polski Ludowej szczególną rolę odgrywało życie rodzinne. Sama rodzina przeszła ewolucję nieco odmiennąw różnych środowiskach - w kierunku pewnej modernizacji stosunków wewnątrzrodzinnych, zwią-
702
zanej z coraz szerszym zatrudnieniem kobiet poza domem, przeobrażeniami statusu dziecka w rodzinie i młodzieży w społeczeństwie. Trudności mieszkaniowe i zaopatrzeniowe organicznie wbudowane w realny socjalizm wywarły głęboki negatywny wpływ na życie rodzinne, odczuwany - mimo pewnej poprawy - coraz silniej szczególnie w związku z coraz szerszą konfrontacjąz zagranicznymi wzorami życia jednostki i rodziny. Te ostatnie decydowały o wzorach mieszkania, ubrania, spędzania wolnego czasu, o aspiracjach i potrzebach, lecz nie zmieniły konserwatywnego nieco charakteru przeciętnej rodziny. W wielu rodzinach trzymano się jeśli nie zasad patriarchalnych, to przynajmniej wynikających z nich pewnych form obyczajowych w odniesieniu do roli ojca, matki, dzieci. Sprzyjała temu wspomniana wyżej ruralizacja miast, ponieważ tradycyjne formy życia rodzinnego w szerszym zakresie utrzymywały się na wsi.
Rodzina funkcjonowała w sytuacji wytworzonej przez dążenie partii i państwa do poddania swej kontroli całego życia społecznego. Wiele funkcji, które w krajach demokratycznych spełniane są przede wszystkim we wszelkiego typu organizacjach społecznych, wykonywano w ramach rodziny i sąsiedztwa. Zwłaszcza po okresie stalinizmu, który potrafił wedrzeć się i do życia rodzinnego, rodzina stała się azylem. dla jednostki, gdyż poza jej obrębem natrafiało się" zaraz na instytucje kontrolowane przez państwo. Stąd też mocno rozwinięta solidarność rodzinna i krewniacza.
Jednocześnie rodzina stawała się coraz mniej liczna. Był to skutek przejścia demograficznego", które ograniczyło do minimum płodność, liczbę zawieranych małżeństw i częściowo także śmiertelność ludności. Młode generacje były teraz mniej liczne niż dawniej. Ale ich następstwo miało kolosalny wpływ na historię społeczną! polityczną kraju. Doniosłe przełomy miały miejsce najczęściej w związku z dojściem do głosu kolejnych pokoleń. Można tu wskazać przykładowo na rok 1968 albo na lata 1980-1981.
W porównaniu z okresem przedwojennym znacznie zmieniła się sytuacja kobiet. W pewnym zakresie posuwał się naprzód proces, który określano dawniej jako emancypację kobiet: dopuszczano je teraz do wielu dotąd dla nich niedostępnych stanowisk i zawodów w służbie państwowej, wymiarze sprawiedliwości, szkolnictwie, niekiedy w gospodarce. Przede wszystkim jednak w znacznie wyższym niż dotychczas stopniu sięgnięto do zasobów kobiecej siły roboczej. Odsetek kobiet wśród zatrudnionych to bodaj jedyny wskaźnik statystyczny, który od końca II wojny światowej aż do naszych czasów niezmiennie pnie się w górę. Gdy na początku kobiety stanowiły 30% zatrudnionych, to w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ich udział sięgał niemal połowy (46-47%). Nastąpiła femini-zacja niektórych zawodów, zwłaszcza usługowych w szerokim znaczeniu tego słowa. Przewagę liczebnąmiały kobiety w placówkach oświatowych, służbie zdrowia, handlu i usługach oraz finansach. Od początku forsownej industrializacji zatrudniano coraz więcej kobiet w przemyśle, w tym także przy pracach, których przed wojną nie wykonywały.
703
Trzeba pamiętać, ze ten przyrost liczby zatrudnionych kobiet odbywał się w warunkach skrajnie dezorganizujących życie rodzinne: brak mieszkań i złe na ogół zaopatrzenie, co przekładało się na uciążliwe dojazdy do pracy (w tym ze wsi), życie w hotelach robotniczych, godziny poświęcone na wystawanie w kolejkach.
Oficjalna teoria stawiała na emancypację kobiet jako element demokracji społecznej. Rzeczywista sytuacja kobiet w Polsce Ludowej była mieszaniną zjawisk sprzyjających emancypacji oraz posunięć mających rzeczywiście ułatwić życie kobietom pracującym (przedszkola, żłobki, opieka lekarska nad dziećmi) - z konserwatyzmem w praktyce, nikłym lub żadnym udziałem kobiet w pracy na stanowiskach kierowniczych - nie tylko na najwyższym szczeblu, ale i na niższych - ze zgodą na model rodziny bliski zarówno konserwatywnym obyczajowo działaczom partyjnym, jak i kołom kościelnym
|
WÄ
tki
|