Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Na taki właśnie moment czekali Polacy. W dużej mierze dzięki zakulisowym zabiegom słynnego polskiego pianisty, kompozytora i męża stanu, Ignacego Paderewskiego, prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson dał się przekonać do poparcia sprawy niepodległości Polski. Ósmego stycznia 1916 roku Wilson wystąpił na wspólnym posiedzeniu izb Kongresu, ogłaszając amerykańskie cele wojenne, które stały się znane jako czternaście punktów W przedostatnim z nich wezwał do wskrzeszenia samorządnej Polski ze swobodnym i bezpiecznym dostępem do morza", stwierdzając, że jej polityczną i ekonomiczną niepodległość oraz nienaruszalność terytorialną powinni gwarantować międzynarodowa umowa". Za jego namową pozostali alianci
* Po wojnie przełożeni Coopera rekomendowali go do Krzyża za Ofiarną Służbę podkreślając jego wyjątkową waleczność i nadzwyczajne bohaterstwo". Cooper odmówił jednak przyjęcia odznaczenia, uważając, że inni lotnicy z jego eskadry bardziej na to zasługują.
37
ratyfikowali postanowienie o odrodzeniu Polski. Jedenastego listopada 1918 roku, gdy we Francji podpisywano rozejm, nowy przywódca państwa, marszałek Józef Piłsudski, przybył do Warszawy, by rozpocząć proces odbudowy kraju.
A do odbudowania było co niemiara. W ubiegłym stuleciu zaborcy grabili i niszczyli polską bazę przemysłową, ogałacając fabryki ze wszystkiego, z pasami transmisyjnymi i kablami włącznie. Na dobitkę, jakby tego było mało, przez terytorium Polski przetoczył się wschodni front wojny światowej, obracając kraj w perzynę. Zginęło prawie pół miliona ludzi, a co najmniej jedna trzecia tych, którzy przeżyli, głodowała. Tereny rolnicze strawiła pożoga. Szerzyły się epidemie tyfusu i innych chorób. Lecz mimo zniszczeń i chaosu Polacy szaleli z radości, że znów są wolni.
Trzeciego maja 1919 roku uczcili niepodległość świętem narodowym, Dniem Konstytucji. (Datę tę wybrano, ponieważ pierwsza polska konstytucja została uchwalona trzeciego maja 1791). W brudnej, podupadłej Warszawie na budynkach publicznych, z których niedawno usunięto rosyjskie napisy i dwugłowe carskie orły, powiewały biało-czerwone polskie flagi. W całym mieście stały puste cokoły, z których strącono posągi carów i słynnych rosyjskich generałów. W kawiarniach i restauracjach orkiestry grały polski hymn narodowy i pieśni patriotyczne. Tłumy warszawiaków krzyczały: Niech żyje Polska!", i tańczyły na ulicach. Obserwujący to huczne święto amerykański dyplomata napisał później: Niewiele razy w życiu doświadczyłem tak niepohamowanego wybuchu narodowego entuzjazmu jak ... trzeciego maja 1919 roku".
Nakładający surowe sankcje na pokonane Niemcy traktat wersalski nie był jednak w pełni po myśli Polaków. Po pierwsze, alianccy kartografowie przyznali im mniej terytorium, niż się Polsce historycznie należało. Po drugie, dysponujący całkowitą swobodą w ustalaniu zachodniej granicy Polski z Niemcami alianci mieli ograniczoną władzę w kwestiach wschodniej granicy z Rosją. Po wycofaniu się z wojny w roku 1917 Rosja Sowiecka nie była stroną traktatu wersalskiego i nie czuła się związana jego postanowieniami. Sytuację dodatkowo komplikował fakt, że żadne z państw alianckich nie utrzymywało stosunków dyplomatycznych z Moskwą. W chwili zawierania traktatu pokojowego w Brześciu Litewskim w 1918 roku oraz w czasie rosyjskiej wojny domowej w latach 1919-1920 Wielka Brytania i Stany Zjednoczone, wspierając siły antybolszewickie, wysłały wojsko i wprowadziły ostre sankcje ekonomiczne.
Korzystając z powojennego chaosu, rządy Polski i Sowietów postanowiły wziąć sprawy w swoje ręce i rozwiązać kwestię ziem kresowych - Litwy, Białorusi, wschodniej Galicji, Ukrainy - przy użyciu siły. Przedmiotem sporu było należące kiedyś do Rzeczypospolitej Obojga Narodów terytorium, którego
38
większość zagarnęła podczas rozbiorów carska Rosja. Szczególne znaczenie dla Polaków miały Litwa i wschodnia Galicja (na zachodnich krańcach Ukrainy). Główne miasta tych ziem - Wilno na Litwie i Lwów we wschodniej Galicji - były ważnymi ośrodkami polskiej kultury, zamieszkanymi w większości przez Polaków
|
WÄ
tki
|