Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Takie jest w najbardziej zasadniczych punktach ujęte znaczenie immunitetu dla ówczesnego państwa i takie główne zmiany wywoływał immunitet w ustroju społecznym i gospodarczym. Chodzi teraz o to, by ustalić, kiedy się zaczęła ta tak doniosła ewolucja oparta na przywilejach immunitetowych, jaki był jej przebieg i znaczenie w XIII w., i wreszcie, do jakich ostatecznych wyników doprowadziła ona w XIV w.
Co do pierwszego zagadnienia, to dwa były dawniej gotowe i szeroko w nauce przyjęte poglądy co do początków immunitetu. Mianowicie wedle jednego z nich
Dzieje wewnętrzne Polski XIII w.
263
na wiecu łęczyckim 1180 r. dokonany został pierwszy wyłom w nie naruszonym poprzednio prawie książęcym, a to przez udzielenie po raz pierwszy ludności dóbr kościelnych (przede wszystkim w diecezji krakowskiej) immunitetu od dwóch ciężarów podatkowych, tj. od tzw. stanu i od obowiązku dostarczania podwód125. Wedle drugiego poglądu okres immunitetowy w Polsce należy zaczynać dopiero od wielkich przywilejów z r. 1210 i 1215, zawierających immunitet dla dóbr i ludności arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i wszystkich biskupstw w granicach trzech względnie czterech księstw ówczesnych 126.
Istotnie są to wielkie" przywileje ale przeoczono to, iż treścią ich nie jest bynajmniej nadanie immunitetu jako czegoś nowego, lecz odnowienie nadań immunitetowych wcześniejszych i przywrócenie tych nadań do stanu dawnego127, pierwotnego, bo uległy one widocznie jakiemuś [naruszeniu czy złamaniu, lub odwołaniu. Zatem daty 1210 i 1215 r. nie mogą uchodzić za daty otwierające dzieje i rozwój immunitetu w Polsce, należy się obejrzeć za wcześniejszymi.
Co się zaś tyczy zjazdu z r. 1180, to w pracy Początki immunitetu w Polsce (Lwów 1930) wykazałem, że zwolnienie ludności wieśniaczej od stanu i podwód nie podpada pod definicję immunitetu, ponieważ to nie państwo i nie książę zrzekał się tych ciężarów od ludności i nie przekazywał ich właścicielowi ziem-
'25 Za W. Abrahamem (Zjazd łęczycki z r. 1180, Kwart. Hist.", R. 3, 1889, s. 385 - 405) pogląd ten przyjął S. Kutrzeba, Historia ustroju Polski w zarysie. Korona, wyd. VI, s. 46, a także przeszedł on np. do Historii Polski wydanej przez Inst. Hist. PAN (t. I, cz. 1, Warszawa 1957, s. 323).
126 o. B a 1 z e r, z powodu nowego zarysu historii ustroju Polski, Kwart. Hist.", R. 20, 1906, s. 9.
127 Kod. Mpolski, t. I, nr 7; Kod. kat. krak., t. I, nr 10.
264
Dzieje wewnętrzne Polski XIII w.
skiemu, lecz uległy tu kasacie ciężary obu tych kategorii, ponoszone przez ludność wieśniaczą w całym kraju na podstawie odwiecznego zwyczaju na rzecz różnych możnych panów, być może potomków dawnych dynastów plemiennych i szczepowych. Jako przeżytek z dawnej przedpiastowskiej doby przetrwały one w pewnych rozmiarach tak długo, aż uległy zniesieniu w r. 1180. Natomiast prawa księcia i jego urzędników do stanu czy podwód, podobnie jak do innych ciężarów, nie tylko nie zostały w tym momencie uszczuplone, lecz raczej wzmocnione, skoro im usunięto z drogi analogiczne uprawnienia niektórych jednostek spośród społeczeństwa, konkurujących niejako z księciem w zakresie tych uprawnień. Zniesienie ich, dokonane na wiecu de consilio" tychże panów świeckich, było ich wzajemnym ustępstwem w stosunku do siebie: odtąd nikt z nich nie korzystał już wprawdzie z tych zwyczajowych praw na szkodę ludności drugiego, ale też z powodu wzajemności tego ustępstwa sam również już nie ponosił tej samej szkody ze strony innych panów. Tu istotnie zyskiwał ogół ludności wieśniaczej, a szczególnie w dobrach katedry krakowskiej, toteż katedra ta postarała się o zatwierdzenie papieskie dla tej uchwały wiecowej 128.
Jakkolwiek zresztą byśmy się zapatrywali na zna-czeinie rzeczowe tej reformy z r. 1180 129, tj
|
WÄ
tki
|