Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
ludzi równych mu ty-
tułem i stanowiskiem.
Karta przewidywała również pewne ustę-
pstwa na izecz rycerstwa. Król i baronowie nie
mogli żądać od posiadaczy lenn rycerskich, dłuższej służby wojskowej i większych danin feudal-
nych, niż ustalał zwyczaj. Rycerzom zagwarantowano, że nie będą obłożeni nadmiernymi da-
ninami i karami pieniężnymi. To samo obiecano wolnym chłopom.
Mieszczanom karta przyznawała jeszcze mniej niż rycerzom, potwierdziła tylko starodawne
prawa i wohiości Londynu oraz innych miast i ustalała jednolite miary i wagę w całym kraju.
Wielka karta zezwalała obcym kupcom na swobodny przyjazd i wyjazd z Anglii. Żądanie to
wyrażało głównie interesy feudałów, a dla wielu kupców angielskich było niekorzystne, aczkolwiek
mogło w pewnym stopniu sprzyjać rozwojowi handlu wewnętrznego i zewnętrznego.
Wielka karta wohiości broniła więc interesów feudałów, przede wszystkim wielkich, następnie
rycerzy i częściowo górnej warstwy mieszczan oraz wolnego chłopstwa. Podstawowej zaś masie
narodu angielskiego chłopom poddanym Karta nic nie dawała. Jednakowoż pozytywne
znaczenie Wielkiej karty wolności polegało też na tym, że ustalając prawa feudałów i arystokracji
miejskiej ograniczała samowolę króla. Równocześnie zaś z niektórych postulatów mogli skorzystać
baronowie w celu wzmocnienia swojej potęgi i osłabienia władzy państwowej która zmierzała
ku centralizacji.
Jan bez Ziemi, mając poparcie papieża, odmówił przestrzegania Karty, która w rzeczywistości
nie została zrealizowana.
424
WOJNA DOMOWA 12631265. POWSTANIE PARLAMENTU
W drugiej połowie XIII w. doszło w Anglii do ponownego zaostrzenia walki politycznej.
KnM Henryk III (12161272), syn Jana bez Ziemi, wysuwał coraz nowe żądania podatkowe,
nakładał na swych poddanych samowolnie różne kary pieniężne, dopuszczał się zdzierstw, roz-
dawał włości i pieniądze swym krewnym z Francji i faworytom, a poza tym pozwolił papieżowi
t iHKiutć olbrzymie dochody z Anglii. Wszystko to wywoływało w kraju powszechne niezadowolenie,
luk /.c w końcu doszło do powstania przeciw królowi.
Uzbrojeni baronowie razem z oddziałami swoich wasali i sług zebrali się w czerwcu 1258 r.
w Oksfordzie i zażądali od króla Henryka usunięcia wszystkich obcych doradców, zrzeczenia się
samowolnych danin i niewymuszania siłą środków pieniężnych. Baronowie sporządzili dokument
y.wany Prowizjami oksfordzkimi, w którym domagali się poddania władzy królewskiej kontroli
baronów.
Król, nie mając dostatecznych sił do walki, zmuszony był zaakceptować Prowizje oksfordzkie.
Wprowadzenie oligarchii baronów nie odpowiadało jednak rycerzom i mieszczanom. W r. 1259
na /.gromadzeniu rycerzy i baronów w Westminsterze rycerze oskarżyli baronów, że wbrew
obietnicom nic nie zrobili dla państwa, a mają na względzie wyłącznie własne korzyści". Rycerze
wysunęli szereg postulatów politycznych, chcąc obronić się przed samowolą króla i wielkich
fcudałów.
Żądania rycerstwa ujęte zostały w tzw. Prowizjach westminsterskich. Część baronów7, którym
pr/.cwodził Szymon z Montfortu hrabia Leicesteru, uważała, że tylko w sojuszu z rycerzami
i mieszczanami można złamać samowolę króla; grupa ta poparła Prowizje westminsterskie,
inna natomiast, na czele z hrabią Gloucester, nadal domagała się niepodzielnej władzy i broniła
Prowizji oksfordzkich. Jednak król, widząc niezgodę w obozie przeciwnika, odmówił wykonania
żądań zarówno baronów, jak i rycerzy. W 1263 r. doszło do walk zbrojnych i wojny domowej.
Montfort, który dowodził walką przeciw królowi, opierał się nie tylko na baronach, lecz
również na rycerzach, wolnych chłopach i szerokich rzeszach mieszczaństwa, zwłaszcza lon-
dyńskiego. Do decydującej bitwy doszło 14 maja 1264 r. pod Lewes w południowej Anglii;
Montfort pobił na głowę wojska królewskie i wziął do niewoli króla z jego bratem i starszym
synem Edwardem. Komisja z trzech osób na czele z Montfortcm miała rządzić krajem. W stycz-
niu 1265 r. zwołał on zgromadzenie, na które oprócz baronów zaprosił po dwóch rycerzy z każdego
hrabstwa i po dwóch mieszczan z każdego mającego przywileje miasta (chartered borougfi).
Wydarzenie to uważa się zwykle za początek parlamentu angielskiego.
Zwycięstw o odniesione nad królem poruszyło całą Anglię. W niektórych hrabstwach chłopi,
korzystając z walki pomiędzy feudałami, zaczęli pustos/.yć majątki, przede wszystkim te, które
należały do zwolenników króla. Zaistniała groźba, że ruch może przerosnąć w ogólnochłopską
wojnę antyfeudalną. Przerażeni baronowie zaczęli przechodzić na stronę króla i jego starszego
syna Edwarda, który w tym czasie uciekł z niewoli.
W bitwie pod Evesham 4 sierpnia 1265 r. wojska Montforta poniosły klęskę, a on sam poległ
w boju. Buntowników skazano na ciężkie kary i władza królewska znów się umocniła
|
WÄ
tki
|