Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Okupacja zaboru rosyjskiego przez Niemców podczas I wojny światowej umożliwiła objęcie ich wpływami działaczy ortodoksyjnych z Niemiec. W II1916 przedstawiciele ich przybyli do Warszawy, inicjując rozmowy i konferencje (działania te poparł Gerer Rebe) oraz nawiązując kontakt z władzami okupacyjnymi, w wyniku których w lecie 1916 polska organizacja AI uzyskała zgodę władz na działalność. Nim to nastąpiło, w wyniku wiosennych wyborów do warszawskiej Rady Miejskiej weszli dwaj przedstawiciele powstającej partii. Jej organizacyjna konferencja odbyła się 14 XI 1916. Przyjęto wówczas nazwę Agudas ha-Ortodoksim (hebr. Związek Ortodoksów, ewentualnie Związek Prawowiernych), w 1918 zmieniono ją na Agudas Szlojmej Emunej Israel (hebr. Związek Prawdziwie Wiernych Izraela), od 1928 - Agudas Isroel w Polsce (lokalne organizacje partyjne nadal posługiwały się często poprzednią nazwą).
Polska organizacja AI ukształtowała się w XII 1918, w następstwie konferencji w Warszawie (poprzedziło ją rozpoczęcie wydawania dziennika Der Jid"). Wybrano wówczas tymczasowy komitet z siedzibą w Warszawie. Sieć organizacyjna AI szybko wzrastała, a lokalne oddziały podejmowały liczne działania, przede wszystkim dotyczące sfery religijnej; m.in. przejmowały opiekę i finansowanie
AgiuMI
chederów, jesziw, mykw, a także iniq'owały przedsięwzięcia w dziedzinie opieki społecznej. Działacze AI brali również udział w organach samorządowych i uzyskiwali mandaty do parlamentu.
Na czele partii stał Komitet Centralny, któremu podlegał Komitet Wykonawczy (Centralne Biuro). Specyfiką AI było utworzenie -jako najwyższego autorytetu - Moecet Gedolej ha-Tora (hebr. Rada Mędrców Tory). Złożona z rabinów Rada po raz pierwszy zebrała się dopiero w I 1922, następnie obradowała nieregularnie. Zadaniem jej była ocena działalności AI oraz rozstrzyganie w świetle halachy nasuwających się problemów. W praktyce działacze polityczni nie zawsze podporządkowywali się jej opiniom. Rolę Rady osłabiały spory dotyczące nie tylko odmiennego stosunku poszczególnych rabinów do bieżących zagadnień, lecz także konflikty innego rodzaju. Tak np. sprawa wyboru rabina w Oszmianie spowodowała rozbicie między rabinami litewskimi" i polskimi", istotne problemy wywołała rywalizacja między Gerer Rebe a jego bratem.
W bieżącej działalności AI szczególnym autorytetem cieszył się Gerer Rebe, którego wielu zwolenników należało do kierownictwa partii. Istotne wpływy miał także wileński rabin Chaim Ojzer Grodzieński. Autorytetu ich nie uznawał jednak Bełzer Rebe, który utworzył odrębną organizację pod historyczną nazwą Machzikej ha-Dat oraz Aleksander Rebe (Icchak Menachem Danziger z Aleksandrowa), którego zwolennicy podczas wyborów popierali syjonistów lub lokalnych bezpartyjnych" kandydatów. Przeciwnikiem AI oraz chasydów z Góry Kalwarii był także Lubawiczer Rebe (Józef Icchak Sznejerson, 1880-1950). W tej sytuacji AI miała największe wpływy w województwach centralnych (choć w regionie łódzkim istotną rolę odgrywali chasydzi cadyka z Aleksandrowa), znacznie skromniejsze natomiast na innych terenach.
Bieżącą działalnością AI kierowali działacze świeccy, którzy zasięgali opinii rabinów przed podjęciem decyzji. Wśród nich szczególnie silną pozycję uzyskali: Elijahu Kirszbraun, Jakub Trocken-heim, Icchak Meir Lewin, Lejb Mincberg. Lokalne organizacje partyjne zachowywały jednak daleko idącą swobodę działania, nie zawsze postępując zgodnie z zaleceniami organów centralnych AI.
Rywalizacja z innymi ugrupowaniami żyd. oraz ambicja, by AI reprezentowała cały lud Izraela, skłoniły działaczy tej partii do podjęcia inicjatyw organizacyjnych w niektórych wyodrębnionych środowiskach; również i to oznaczało odstępstwo od tradycji i wywoływało krytykę niektórych rabinów ortodoksyjnych. Już w 1915 powstała w Warszawie grupa Ceirej Jehuda (hebr. Młodzi Żydzi), która chciała stworzyć religijną alternatywę dla żyd. robotników i zapobiec przyłączeniu się ich do ogólnorobotniczych związków. W 1922 powstał komitet nowej organizacji - Poalej Emunej Isroel (hebr. Robotnicy Wierni Izraelowi). W końcu V 1922 jego działacze zorganizowali konferencję, która zainicjowała organizację Poalej Agudas Isroel (hebr. Robotniczy Związek Izraela). Od 1923 wydawała ona własny organ tygodniowy, Der Jidyszer Arbeter" (później Der Jidyszer Arbeter Sztime"), ukazujący się do 1939 z siedzibą na przemian w Łodzi lub w Warszawie.
Jakkolwiek PAI wyrosła z inicjatywy działaczy ortodoksyjnych i uznawała podobne autorytety jak AI, wkrótce ujawniły się między obu organizacjami rozbieżności. Lokalne organizacje AI znajdowały się na ogół pod dominującym wpływem środowisk zamożnych (tzw. szajnejidn), PAI natomiast podjęła obronę interesów robotniczych, niejednokrotnie wchodząc na tym tle w konflikt z macierzystą partią. PAI domagała się m.in., by ortodoksyjni przedsiębiorcy żyd. zatrudniali ortodoksyjnych robotników, odnosiła się coraz bardziej krytycznie do kapitalistycznych stosunków społecznych. Z kolei działacze AI uważali, iż w PAI zbyt mało jest głęboko religijnych działaczy -znawców judaizmu i przestrzegali przed uleganiem wpływom socjalistycznym, zwłaszcza ideologii walki klas. Niekiedy dochodziło nawet do bezpośrednich starć zwolenników obu organizacji. Pomimo to PAI pozostała częścią składową ruchu agudowskiego.
Pod wpływami AI znajdowała się także organizacja młodzieżowa Ceirej Agudas Isroel (hebr. Młodzież Związku Izraela), założona w 1919, wbrew obawom rabinów, że jest to krok ryzykowny i może prowadzić do odciągnięcia młodych ludzi od studiowania Tory i Talmudu. Nowa organizacja była podporządkowana AI. W 1921 Centralny Komitet AI powołał biuro spraw młodzieży (z udziałem m.in rabinów) i zaczął wydawanie pisma Diglejnu" (Nasz Sztandar").
Organizacja młodzieżowa była zależna od AI w znacznie większym stopniu niż PAI, lecz także w jej szeregach narastało niezadowolenie z postępowania macierzystej partii
|
WÄ
tki
|