II (Wolno�ci, prawa i obowi�zki cz�owieka i obywatela)...

Bardzo istotnym elementem dla definiowania tre�ci poszczeg�lnych zasad ustrojowych s� tak�e postanowienia Wst�pu do konstytucji. Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. po�wi�ca wiele miejsca okre�leniu zasad ustrojowych i nie bez racji formu�uje si� zarzuty, �e jest ona w wielu miejscach "przegadana" i za ma�o jurydyczna. Takie uj�cie jej tekstu pozostawia doktrynie znaczn� swobod� w ustalaniu katalogu zasad ustroju Rzeczypospolitej Polskiej do�� por�wna� poszczeg�lne podr�czniki prawa konstytucyjnego, by zobaczy�, jak r�nie konstruuje si� liczb� tych zasad i jak r�ne przypisuje si� im nazwy. Jest to o tyle zrozumia�e, �e tekst konstytucji nie zd��y� jeszcze obrosn�� w precedensy i orzecznictwo, kt�re pozwala�yby okre�li� rzeczywist� rol� i tre�� jej poszczeg�lnych postanowie�. Z tego wzgl�du nie jest konieczne, by w tym podr�czniku podejmowa� ambitn� pr�b� wyodr�bnienia i zdefiniowania wszystkich zasad ustrojowych, jakie mo�na wydoby� z tekstu nowej konstytucji. Wystarczy wskazanie o�miu zasad najbardziej podstawowych i o ustabilizowanej ju� tre�ci, a mianowicie: 1) zasad� suwerenno�ci Narodu, 2) zasad� niepodleg�o�ci i suwerenno�ci Pa�stwa, 3) zasad� demokratycznego pa�stwa prawnego, 4) zasad� hierarchicznego systemu �r�de� prawa, 5) zasad� spo�ecze�stwa obywatelskiego, 6) zasad� podzia�u w�adz, 7) zasad� spo�ecznej gospodarki rynkowej, 8) zasad� przyrodzonej godno�ci cz�owieka. II. Zasada suwerenno�ci Narodu 42. Zasada ta okre�la suwerena, a wi�c wskazuje tego, do kogo nale�y w�adza w pa�stwie. Przyj�ta w art. 4 ust. 1 Konstytucji formu�a: W�adza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej nale�y do Narodu nawi�zuje do koncepcji suwerenno�ci, jaka ukszta�towa�a si� w doktrynie europejskiej na prze�omie XVIII i XIX w. Wskazanie tej doktryny na Nar�d jako suwerena (a wi�c wy��czny podmiot najwy�szej w�adzy w pa�stwie) mia�o na pocz�tku znaczenie przede wszystkim negatywne. Chodzi�o bowiem o wyra�ne podkre�lenie, �e suwerenem nie mo�e by� monarcha, niedopuszczalny ma by� wi�c powr�t do monarchii absolutnej. Tak�e w dzisiejszej polskiej perspektywie nie mo�na pomija� owego aspektu negatywnego: okre�lenie Narodu jako podmiotu suwerenno�ci oznacza odrzucenie koncepcji, zgodnie z kt�r� podmiotem w�adzy mo�e by� jaka� klasa czy grupa spo�eczna - a przypomnijmy, �e Konstytucja z 1952 r. g�osi�a, i� w�adza w PRL nale�y do ludu pracuj�cego miast i wsi - partia polityczna czy jednostka. Nie mo�e by� tym samym grup spo�ecznych czy kategorii obywateli, kt�re mog�yby zosta� postawione poza poj�ciem Nar�d. Znacznie trudniejsze jest zdefiniowanie pozytywnego aspektu omawianej doktryny i zdefiniowanie poj�cia Nar�d. Wiadomo tylko, �e poj�cie to ma charakter filozofczno-spo�eczny, a nie etniczny. W �adnym wi�c razie nie mo�na uto�sami� Narodu z og�em os�b narodowo�ci polskiej, a pozostawia� poza zakresem tego poj�cia osoby innej narodowo�ci. Nie zakazuje to dostrzegania istniej�cych mniejszo�ci narodowych i gwarantowania im prawa do zachowania to�samo�ci (art. 27 ust. 2 i art. 35), jest to ju� jednak zupe�nie inna p�aszczyzna rozwa�a�. Poj�cie Nar�d nale�y natomiast odnosi� do wsp�lnoty wszystkich obywateli Rzeczypospolitej (przypomnijmy, �e Wst�p do Konstytucji u�ywa okre�lenia my, Nar�d Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej), ale i to okre�lenie nie wyczerpuje problemu. Z jednej strony, rzeczywistym �r�d�em w�adzy s� decyzje tylko tych obywateli, kt�rzy posiadaj� prawa wyborcze (korpusu wyborczego). Z drugiej strony, Konstytucja m�wi te� o "Polakach zamieszka�ych za granic�" (art. 6 ust. 2), w pewnym stopniu wychodzi wi�c poza tradycyjne kryterium obywatelstwa. Rzecz jednak w tym, �e formu�owanie precyzyjnej definicji Narodu nie jest ani mo�liwe, ani potrzebne, bo jak ju� wspomnia�em, z punktu widzenia procesu wykonywania w�adzy decyduj�cym kryterium jest posiadanie praw wyborczych (i tu prawo buduje precyzyjne definicje). Bie��ce wykonywanie w�adzy - nawet przez og� obywateli- wyborc�w - nie mo�e jednak abstrahowa� od obowi�zku zachowania to�samo�ci Rzeczypospolitej, obejmuj�cej nie tylko aktualny kr�g obywateli, ale opartej na wsp�lnej historii i tradycji, stanowi�cej jak gdyby sum� przesz�o�ci, tera�niejszo�ci i przysz�o�ci. W taki spos�b nale�y rozumie� postanowienia Wst�pu do Konstytucji, m�wi�ce o ponad tysi�cletnim dorobku, chrze�cija�skim dziedzictwie, wi�zach wsp�lnoty z rodakami rozsianymi po ca�ym �wiecie czy wskazanie (art. 6 ust. 1 ) na kultur� b�d�c� �r�d�em to�samo�ci narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. W taki te� spos�b nale�y rozumie� art. 1 Konstytucji (Rzeczypospolita Polska jest dobrem wsp�lnym wszystkich obywateli). U�yte w nim poj�cie Rzeczypospolita jest czym� wi�cej ni� okre�leniem aktualnie istniej�cego pa�stwa, jest raczej nawi�zaniem do poj�cia ojczyzny (przypomnijmy, �e Wst�p odnosi okre�lenie dobro wsp�lne po prostu do Polski), a wi�c odwo�aniem si� do owej historycznej wsp�lnoty, kt�ra tworzy istot� dzisiejszego pa�stwa polskiego. 43. Podstawowe formy wykonywania w�adzy przez Nar�d okre�la art. 4 ust. 2 stanowi�c, i� Nar�d sprawuje w�adz� przez swych przedstawicieli lub bezpo�rednio. Nietrudno zauwa�y�, �e w tym przepisie poj�ciu Nar�d nadaje si� ju� bardziej techniczne znaczenie, bo uto�samia si� go z og�em obywateli posiadaj�cych prawa wyborcze. Art. 4 ust. 2 nawi�zuje do tradycyjnego rozr�nienia demokracji bezpo�redniej i demokracji po�redniej (przedstawicielskiej) jako dwu podstawowych form sprawowania w�adzy. Demokracja bezpo�rednia to spos�b sprawowania w�adzy, w kt�rym decyzje podejmowane s� bezpo�rednio przez og� wyborc�w, bez po�rednictwa jakichkolwiek (nawet demokratycznie wy�onionych) organ�w pa�stwowych