Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Badając np. strukturę produkcyjną działową i gałęziową dowiadujemy się m.in., jaki jest udział poszczególnych działów (przemysłu, rolnictwa, budownictwa, handlu) w całej gospodarce narodowej, lub jaka jest rola poszczególnych gałęzi w dziale przemysłu (np. przemysłu chemicznego, elektronicznego, odzieżowego, spożywczego). Analizując strukturę produkcyjną jednego przekroju nie dowiemy się jednak, jaka jest np. rola struktury zatrudnienia i kwalifikacji oraz postępu technicznego (patrz dalej) w kształtowaniu poziomu efektywności ekonomicznej danej gospodarki. Aby odpowiedzieć na takie pytanie, konieczne jest zbadanie wielu innych przekrojów (składników) struktury gospodarczej danego kraju.
Gospodarka Gospodarka narodowa obejmuje bardzo szeroki zakres działalności narodowa ekonomicznej ludzi. Jedną z istotnych cech charakteryzujących gospodarkę narodową jest struktura zatrudnienia. Wyróżniamy w szczególności gałęzio-wo-branżową strukturę zatrudnienia, sektorową strukturę zatrudnienia oraz strukturę kwalifikacji i zawodów w danym kraju. Często w teorii ekonomii analizuje się strukturę zatrudnienia w układzie trójsektorowym. Wszystkich czynnych zawodowo w danej gospodarce dzieli się między trzy sektory: sektor I obejmuje zatrudnionych w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie, sektor II to zatrudnieni w przemyśle i budownictwie, a sektor III obejmuje wszystkich zatrudnionych w usługach (zalicza się do niego również usługi tzw. sektora IV informatykiIS). Ilustracją ogólnych tendencji w zakresie zmian struktury zatrudnienia jest rysunek 3.2.
W zakresie zmian strukturalnych ujawniły się następujące ogólne prawidłowości:
u Znane są i inne podziały sektorowe. Ich opis można znaleźć w literaturze źródłowej; por. np. S. Kuznets, Economic Growth of Nation. Total Output and Production Structure. London 1971.
j. Współczesne systemy gospodarcze
67
100%
Rysunek 3.2. Trendy zmian w sektorowej strukturze zatrudnienia
1800
2000
radykalna zmiana struktury zatrudnienia i zawodów w wyniku rewolucji przemysłowej w XVIII i XIX wieku,
zmniejszenie udziału zatrudnienia w rolnictwie (tzn. w sektorze I) z 75-85% w początkach XIX wieku do 5-10% czynnych zawodowo obecnie w rozwiniętych krajach współczesnego świata,
radykalny wzrost zatrudnienia w przemyśle i budownictwie do poziomu 40-50% ogólnego zatrudnienia, a następnie stopniowy spadek zatrudnienia w sektorze II,
nieprzerwany wzrost zatrudnienia w usługach (czyli w szeroko pojętym sektorze III).
Formy oraz struktura własności czynników produkcji charakteryzują Struktura w sposób decydujący daną gospodarkę narodową. Własność oznacza prawo własności dysponowania dobrami ekonomicznymi, a więc użytkowania ich, korzystania
Tablica 3.1. Zatrudnienie i majątek produkcyjny wedlug form własności (sektorów) w Polsce
Wyszczególnienie 1989 1991 1993 1997
w tyś. w % w tyś. w % w tyś. w % w tyś. w %
1. Zatrudnienie ogółem 17129.8 100,0 15800,0 100,0 14584,1 100,0 16294.5 100,0
Sektor publiczny" 9541,3 55,7 7000,0 44,4 6198,2 42,5 5426,5 38,1
w tym: własność
państwowa 9277.8 54,2 6400,0 40,5
Sektor prywatny 7588,5 44,3 8800,0 55,6 8385,9 57,5 10868,0 66,7
w tym: indywidu-
alne gospodarstwa
rolne 4410,0 25,7 4000,0 25.3 3670,1 25,2 4073,0 25,0
2. Majątek produkcyjny w min zl
ogółem 100,0 100,0 100,0 1158353,2 100,0
Sektor publiczny 71,0 64,8 63,2 669087,8 57,7
Sektor prywatny 29,0 35,2 36,8 489565,4 42,3
która public/negu. Mtił\ rocnik sfŤfv.v/\'cr/)v
68
Stefan Marciniak
z nich i przekazywania innym podmiotom. Struktura własności odzwierciedla stan posiadania poszczególnych grup społecznych oraz instytucji. W Polsce np. w okresie realnego socjalizmu główną rolę odgrywała własność państwowa, zwana też ogólnonarodową, oraz własność spółdzielcza. Własność komunalna, samorządowa oraz innych organizacji społecznych, a także własność prywatna, miały niewielkie znaczenie. Ilustracją kierunku zmian w omawianym zakresie są dane zawarte w tablicy 3.1.
Typową strukturę własności w gospodarce rynkowej (oraz mieszanej) w rozwiniętych krajach współczesnego świata charakteryzuje dominujący udział własności prywatnej (85-95%). Pozostałe formy własności stanowią niewielką część czynników produkcji oraz innych elementów majątku narodowego.
Tablica 3.2. Udziai stali otrzymywanej za pomocą różnych technologii w ogólnej produkcji stali surowej (w %)
Wyszczególnienie 1970 1980 1990 1991 1993 1995 1997
Stal z pieców martenowskich 79,4 46,7 29,1 25,3 16,7 13,0 9,1
Stal z pieców elektrycznych 7,7 14,0 17,9 19,6 21,3 22,0 25,8
Stal z pieców konwertorowo-tlenowych 12,6 39,0 53,0 55,1 62,0 65,0 65,1
Źródło: Rocznik slatystycw GUS 1998, s. 367.
Stwierdziliśmy, że poziom i struktura stosowanej w danej gospodarce techniki, technologii i organizacji ma decydujący wpływ na dynamikę i efektywność wzrostu gospodarczego. Jeżeli wśród stosowanych technologii przeważają metody nienowoczesne, to wiadomo, że gospodarka, która je stosuje, nie może produkować efektywnie, nie może elastycznie dostosowywać podaży do popytu oraz zapewnić pożądanej dynamiki produkcji. Dla przykładu przedstawiamy strukturę stosowanych technologii wytopu stali w Polsce w latach 1970-1997 (tablica 3.2).
Kryteria nowoczesności
3.6. Czynniki zmian strukturalnych
Podobnie, jak w przypadku oceny sprawności systemów gospodarczych, również w ocenie struktury danej gospodarki potrzebne są kryteria.
Głównymi kryteriami nowoczesności struktury gospodarczej kraju są:
1) zdolność do zaspokajania popytu konsumentów, mierzona zgodnością rzeczowej struktury podaży ze strukturą popytu;
2) zdolność do efektywnego wytwarzania dóbr i usług;
3) przymus ekonomiczny stosowania postępu technicznego, realizowany poprzez konkurencję i bankructwa przedsiębiorstw nie mogących dostosować się do popytu nabywców;
3. Współczesne systemy gospodarcze
69
4) struktura zatrudnienia oraz gałęziowo-branżowa i asortymentowa struktura produkcji;
5) struktura stosowanych technologii.
Najbardziej adekwatnym obrazem stanu gospodarki danego kraju jest gałęziowo-branżowa struktura produkcji oraz struktura zatrudnienia. Przykład struktury zatrudnienia w układzie trój sektorowy m w wybranych krajach współczesnego świata zawiera tablica 3.3.
Tablica 3.3
|
WÄ
tki
|