Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Nie udało się natomiast monarchii francuskiej stworzyć jed- Słabość admini-nolitej, centralistycznej administracji skarbowej. Mimo pewnych re- stracJ' skarbowej form, jak np. powołanie jeszcze na początku XVI w. skarbników generalnych, będących połączeniem funkcji królewskich skarbników i stanowych generałów finansów, nadal utrzymywał się w tym zakresie dualizm, zwłaszcza tam, gdzie zachowały się stany prowincjonalne (repartycją podatków zajmowały się tam tzw. elekcje stanowe, choć ich składy były teraz powoływane przez króla). Pewne działania porządkujące podejmowali też intendenci królewscy, którzy nadzorowali pracę skarbników generalnych w tzw. okręgach generalnych. Skuteczność egzekucji podatków próbowano poprawić wydzierżawiając icli pobór specjalnym dzierżawcom generalnym, którzy płacili roczny czynsz do skarbu królewskiego i ponosili odpowiedzialność majątkową za rzetelne wykonywanie obowiązków. Do końca monarchii absolutnej administracja skarbowa pozostawała więc bardzo skomplikowaną strukturą, co nie pozostawało bez wpływu na stan finansów publicznych państwa.
5. Sądownictwo
183. Podstawową zasadą wymiaru sprawiedliwości monarchii Monarcha jako absolutnej było uznanie króla za jedynego sędziego. Monarchia ab- naJwyŻS2y sędzia solutna doprowadziła więc do powrotu dawnej średniowiecznej reguły, w myśl której władza oznaczała między innymi (w średniowieczu przede wszystkim) sprawowanie sądów. Przypomnijmy, że kompetencję tę monarcha przekazywał następnie w drodze przywilejów i immunitetów swoim wasalom. Od schyłku XIII w. jednak królowie
francuscy, w imię publicznego charakteru władzy państwowej podjęli działania zmierzające do odzyskania dawnych sądowych uprawnień. Zmieniło się więc uzasadnienie władzy sądowej króla (dawniej wynikała ona ze zwierzchnictwa lennego i bannusu królewskiego, teraz jej podstawą stała się idea suwerenności skupionej w osobie władcy), nie zmienił się natomiast jej zakres.
184. Król nie sprawował oczywiście całego sądownictwa osobi- Sądownictwo ście. Działał za pomocą specjalnie umocowanych urzędników i sę- dele8°wane dziów, którzy sprawowali sądy w imieniu króla i orzekali z jego delegacji. Dlatego system tego sądownictwa określamy mianem sądownictwa delegowanego. Sprawy, w których król sprawował sądy osobiście lub w Radzie Stron Procesowych, należały do tzw. sądownictwa zastrzeżonego. Poza tym istniało jeszcze sądownictwo patrymonialne, wykonywane przez panów feudalnych w stosunku do poddanego
106 PAŃSTWO PUBLICZNE W POCZĄTKACH CZASÓW NOWOŻYTNYCH
chłopstwa. Było ono jednak ograniczone i poddane ścisłej kontroli sądów królewskich. Zachowało się także w ograniczonym zakresie sądownictwo kościelne i miejskie.
Sądem najniższej instancji były sądy prewotalne. Orzekały one w drobnych sprawach, przeważnie natury porządkowej, i właściwe były dla ludności nieszlacheckiej. Były także instancją odwoławczą od sądów patrymonialnych. Sądem odwoławczym od wyroków sądów prewotalnych były sądy baliwalne, sprawowane przez baliwów. Były one poza tym sądami właściwymi dla spraw szlachty. Sądami odwoławczymi od sądów baliwalnych były sądy prezydialne, które jednocześnie orzekały jako pierwsza instancja w ciężkich sprawach kryminalnych (np. o rozbój). Od sądów prezydialnych można było apele wać do parlamentów, przy czym Parlament paryski obejmował sv jurysdykcją 2/3 terytorium kraju. W przypadku naruszenia prawa przez sąd pozostawała jeszcze możliwość zwrócenia się o kasację do Rady Stron Procesowych.
Funkcjonowało także sądownictwo delegowane do spraw specjalnych. Sądami takimi były np. sądy skarbowe (z Izbą Obrachunkową i Radą Finansów), sądy admiralskie (rozpoznające sprawy z zakresu handlu morskiego), sądy leśne czy sądy konsularne (zajmujące się sprawami handlowymi).
Niektóre urzędy sędziowskie można było kupić. Należał do nich np. urząd prewota oraz urząd radcy parlamentu. Urzędy sędziowskie były niekiedy dziedziczone w rodach mieszczańskich. Utrudniało to królowi kontrolę nad wymiarem sprawiedliwości (mógł tylko wykupić urząd), ale jednocześnie dawało sędziom pewną niezależność.
185. Sądownictwo zastrzeżone przybierało rozmaitą postać. Kierowane do króla prośby o sprawiedliwość rozstrzygane były w formie tzw. placetu. Król mógł także wystawiać listy pieczętne (lettres de cachet), na mocy których każdego można było osadzić w więzieniu. Królowie francuscy nadużywali przez jakiś czas tej formy ferowania sprawiedliwości przez co listy pieczętne (i Bastylia jako więzienie, gdzie internowano pozbawionych w tym trybie wolności) stały się symbolem nadużyć władzy monarszej. Do innych form sądownictwa zastrzeżonego zaliczyć trzeba możliwość ewokacji przez króla dowolnej sprawy przed własny sąd, listy committimus, polecające rozpoznanie danej sprawy konkretnemu sądowi, sądy komisarskie, czyli rozpoznawanie sprawy przez specjalnie w tym celu powołany sąd, wreszcie kasację wyroku (w Radzie Stron Procesowych) i prawo łaski, realizowane w drodze listów sądowych.
Sądownictwo zastrzeżone
Ustrój Anglii w okresie rządów Tudorów i Stuartów (XV-XVTI w.)
1. Uwagi wstępne
angielskiego
186. Zwykło się określać okres rządów dynastii Tudorów i Stu- Charakterystyka artów mianem absolutyzmu. Nie ulega wątpliwości, że okres ten cha- tew-absolutyzmu rakteryzował się silną władzą królewską, ale też nie należy zapominać, że nadal funkcjonował Parlament, praktycznie w takim samym kładzie, zaś administracja centralna pozostawała w zasadniczej części nie zmieniona w stosunku do poprzedniego okresu. Trzeba także przypomnieć, że administracja lokalna nadal zachowywała charakter samorządowy. Trudno w tej sytuacji mówić o absolutyzmie.
Okres wzmocnienia władzy królewskiej trwał w Anglii krótko
|
WÄ
tki
|