Uchodzi� za wcielenie najczystszej idei monarchii, najdoskonalszej formy absolutyzmu; za budowniczego, a zarazem natchnienie dla wzorowego i jednolitego systemu w�adzy;...

Mit ten nie jest jednak pozbawiony podstaw. Le Grand Roi by� bez w�tpienia monarch�, kt�rego w�adcy mniejszego kalibru z upodobaniem starali si� na�ladowa�. Wycisn�� w�asne pi�tno na swoim otoczeniu, a jego osi�gni�cia s� niema�e. Ale �aden cz�owiek z krwi i ko�ci nie potrafi�by sprosta� wymogom tak przesadzonego wizerunku. Uznaj�c wielko�� podj�tego przez niego eksperymentu, mimo wszystko trzeba te� pr�bowa� pod kr�lewsk� mask� dojrze� twarz cz�owieka, a za pe�n� splendoru fasad� Wersalu - cierpi�c� francusk� ziemi�. Osobowo�� Ludwika XIV nie�atwo jest oddzieli� od teatralnych przedstawie�, kt�re sta�y si� nieod��cznym elementem uprawianego przez niego rzemios�a. Dorasta� 22 Cyt. wg: H. Methivier, Le �lecie de Louis XIV, Pary� 1950, s. 63. po�r�d okropie�stw Frondy, w czasach, kt�re mocno wstrz�sn�y fundamentami nowo�ytnej monarchii francuskiej; instynktownie czu�, �e jest przyw�dc� narodu t�skni�cego za porz�dkiem i siln� w�adz�. A wi�c dw�r w Wersalu, kt�ry zaprojektowa� i zbudowa�, nie by� li tylko przejawem ostentacji. Skupia� szlacht� w s�u�bie kr�la i pa�stwa. Wystawne kr�lewskie bale, balety, koncerty, przedstawienia teatralne i polowania, zabawy i pokazy ogni sztucznych w ogrodach Grand Par� - wszystko to s�u�y�o umocnieniu s�u�alczo�ci u wybitnych poddanych kr�la i stwarza�o poczucie wsp�lnoty narodowej. Od dnia, w kt�rym - w roku 1661, po �mierci Mazarina - osobi�cie wzi�� w r�ce stery rz�d�w. Ludwik gra� okre�lon� rol�, w okre�lonym celu. Nie dla czystej zabawy wyst�pi� jako g��wny aktor podczas pierwszej ogromnej fety czasu swego panowania - Lesplaisirs de l 'ile enchantee (por. ii. 47). Po swojej hiszpa�skiej matce odziedziczy� zami�owanie do etykiety; od Mazarina nauczy� si� sztuki skryto�ci i ob�udy. By� m�czyzn� przystojnym i pot�nej postury; wielk� energi� i silne ��dze ��czy� z gwa�townym temperamentem, przez co jego uprzejmo�� i szczodro�� nagle przechodzi�y w z�o�liwo�� i gniew. W roli je�d�ca, my�liwego, biesiadnika i kochanka by� o klas� lepszy od swojego entuzjastycznego dworu. Ale ze smakiem pij�c wino i zalecaj�c si� do pi�knych pa�, umia� jednocze�nie przemy �liwa� nad tym, jak doprowadzi� do zguby kt�rego� ze swoich wsp�biesiadnik�w lub bez powodu wpakowa� do wi�zienia sw�j ego g��wnego ministra - tak j ak to si� zdarzy�o w 1661 roku z wielkim Nicolasem Fouquetem. Le Grand Roi nie gardzi� ma�ostkowo�ci�. Jako ucze� Richelieu i Mazarina, Ludwik mocno trzyma� w r�ku wszystkie narz�dzia, dzi�ki kt�rym m�g� umocni� sw�j � w�adz�. Odziedziczy� pot�ny aparat s�u�alczej biurokracji, du�� stacjonarn� armi�, ogromny centralny skarbiec i poddan� monarsze szlacht�. Wzmocni� kontrol� nad Ko�cio�em gallika�skim, kt�ry ju� wcze�niej by� podporz�dkowany kr�lowi, zniszczy� hugenockie �pa�stwo w pa�stwie�, podporz�dkowa� prowincje swoim intendants i sprawowa� rz�dy bez odwo�ywania si� do jakiejkolwiek formy centralnego ustawodawstwa. Ale najwi�kszy talent przejawia� w dziedzinie reklamy. Wersal by� symbolem idea�u, kt�rego blask przy�miewa� rzeczywisto�� Francji. Zar�wno w oczach Francuz�w, jak i w oczach przybyszy z zagranicy splendor dworskich ceremonii z pewno�ci� stwarza� z�udne wra�enie, �e Roi Soleil zasiada w samym centrum systemu doskona�ej w�adzy. Kiedy -jak g�osi anegdota - wkroczy� do Pa�acu Sprawiedliwo�ci i przerwa� s�dziemu, m�wi�c L 'Etat, c 'est moi, mo�e naprawd� wierzy� w te dowcipne s�owa, a mo�e nie; z pewno�ci� jednak zachowywa� si� tak, jakby wierzy�. D�uga seria jego burzliwych zwi�zk�w - od romansu z Louise de la Valliere po romans z pani� de Maintenon - by�a pogwa�ceniem moralnego kodeksu dawnej cabale de devots i stwarza�a klimat, w kt�rym prawem by�a przyjemno�� kr�la. Ale za �wietn� fasad� kry�y si� liczne niepowodzenia wielkiego eksperymentu w dziedzinie absolutyzmu. Wersal nie by� Francj�; wola kr�la spotyka�a si� z powszechnym sprzeciwem. W tak ogromnym kraju wi�cej by�o strategii uniku ni� �rodk�w przymusu