Bardziej gwa�town� form� walki jest atak s�owny polegaj�cy na stosowaniu wyzwisk, szyderstw, oskar�e�, insynuacji, kompromitowania itp...

Mo�e nie bardziej gwa�town�, ale czasami bardziej potencjalnie niszcz�c� form� walki jest manipulacja. Stosowanie podst�pu, 210 wprowadzanie w b��d, przekazywanie fa�szywych informacji, oszukiwanie to r�ne sposoby os�abiania lub niszczenia przeciwnika. O ile trzy dotychczas opisane formy walki obejmuj� g��wnie sfer� symboliczn�, o tyle trzy nast�pne rozgrywaj� si� w sferze materialnej. Zastosowanie �rodk�w administracyjnych, a wi�c s�u�bowa degradacja, pozbawienie stanowiska, ograniczenie praw (np. odebranie paszportu), na�o�enie grzywny lub kontrybucji, konfiskata, pozbawienie maj�tku to �rodki, kt�re bywaj� wykorzystywane w konfliktach politycznych przez tych, kt�rzy maj� w�adz� lub wp�yw na sprawuj�cych w�adz�. R�wnie� zastosowanie �rodk�w przymusu fizycznego bywa sposobem walki stosowanym przez tych, kt�rzy w�adz� posiadaj� (uwi�zienie, wyp�dzenie, ograniczenie dost�pu itp.), a tak�e tych, kt�rzy o w�adz� lub o realizacj� jakich� cel�w politycznych walcz� (np. blokada budynk�w lub dr�g). Najgwa�towniejsz� form� walki jest atak fizyczny skierowany na przedmioty i na ludzi: niszczenie i podpalanie obiekt�w, bicie, torturowanie, zabijanie. O intensywno�ci konfliktu �wiadczy te� kr�g os�b, kt�re zostaj� wci�gni�te w orbit� walki: mo�e by� ona skoncentrowana wy��cznie na tych, kt�rzy staj� na drodze realizacji d��e�, ale tak�e mo�e obejmowa� i inne osoby w ten czy inny spos�b z nimi zwi�zane, ich sympatyk�w, znajomych, krewnych, wsp�ziomk�w itp. Akty terroryzmu tym si� w�a�nie odznaczaj�, �e skierowane s� bezpo�rednio nie na tych, kt�rzy stanowi� przeszkod� w realizacji d��e� danej grupy politycznej czy etnicznej (a wi�c rz�dy, si�y zbrojne), lecz na zwyk�ych obywateli, lub nawet na osoby nic z konfliktem nie maj�ce wsp�lnego (np. na turyst�w zagranicznych). Geneza sytuacji konfliktowych Powiedzieli�my, �e przyczyn� konflikt�w jest sprzeczno�� d��e� lub opinii. Powstaje pytanie, dlaczego dochodzi do takich sprzeczno�ci. Z pozoru odpowied� na to pytanie jest oczywista. Czy� jest co� bardziej naturalnego ni� fakt, �e ludzie walcz� ze sob�, kiedy dwie osoby (lub wi�cej) chc� wej�� w posiadanie tego samego dobra albo gdy przychodz� im do g�owy r�ne sposoby realizacji tego samego celu, albo gdy poszczeg�lni cz�onkowie grupy staraj� si� narzuci� reszcie programy dzia�a�, kt�re nie odpowiadaj� innym jej cz�onkom, co innego uwa�aj�cym za s�uszne lub prawdziwe? To samo, co dotyczy jednostek, odnosi si� te� do grup. Mi�dzy grupami mo�e dochodzi� do konflikt�w, poniewa� usi�uj� wej�� w posiadanie tego samego dobra, takiego jak w�adza (o kt�r� walcz� partie), sfery wp�yw�w (o kt�re rywalizuj� pa�stwa), uprawnienia wojew�dzkie (na kt�rych zale�y miastom) itp. Przyczyn� konflikt�w mog� by� te� r�ne koncepcje, jak uk�ada� �ycie spo�eczno�ci (np. spory stronnictw w sprawie reformy pa�stwa), b�d� te� inne przekonania ideologiczne (np. na temat roli religii w pa�stwie) i moralne. W psychologii wyodr�bniono wiele r�nych przyczyn konflikt�w i sformu�owano liczne teorie, kt�re maj� te przyczyny wyja�nia� (LeYine i Campbell, 1972). 211 Rola r�nic interes�w Jedna z najbardziej rozpowszechnionych teorii zak�ada, �e �r�d�em kon-Bikt�wjest obiektywna sprzeczno�� interes�w. Je�li wiec chcemy zrozumie� ich przyczyny, to musimy dok�adniej pozna� sytuacj� grup i zwi�zane z t� sytuacj� ich interesy. Na tej podstawie mo�emy przewidywa�, kiedy dana grupa b�dzie si� czu�a zagro�ona przez inn� grup� i zrozumiemy �r�d�a ich wzajemnej wrogo�ci. Jest to tzw. realistyczna teoria konflikt�w, kt�ra ma zwolennik�w w�r�d specjalist�w r�nych dyscyplin. W�r�d psycholog�w ide� t� rozwija� M. Sherif (por. Sherif, Sherif, 1953). Podejmowano wiele bada� nad zachowaniem si� ludzi w sytuacjach konfliktu interes�w i strategiami, jakie w�wczas wybieraj�. W szczeg�lno�ci zajmowano si� dwoma podstawowymi strategiami: rywalizacyjn�, a wi�c tak�, kt�ra polega na maksymalizowaniu w�asnej korzy�ci kosztem partnera, i kooperacyjn�, kt�ra polega na wsp�dzia�aniu w celu realizacji interes�w obu stron. W badaniach tych wykorzystywano tzw. teori� gier (Kozielecki, 1970; Grzelak, 1978). Jedn� z implikacji realistycznej teorii konflikt�w jest teza, �e konflikt mo�e zosta� za�egnany dzi�ki pojawieniu si� celu nadrz�dnego, tj. takiego, kt�ry obie grupy traktuj� jako bardzo wa�ny i kt�rego realizacja wymaga po��czenia si�. W szczeg�lno�ci, jak to pokaza�y eksperymenty Sherifa, pojawienie si� wsp�lnego zagro�enia mo�e redukowa� konflikt mi�dzygrupowy (Sherif, 1958). Zagro�eniem takim mo�e by� obiektywna sytuacja (np. pow�d�) lub �wsp�lny wr�g". Wszak�e wtedy, gdy zagro�enie mija, a wsp�lny wr�g zostaje pokonany, dawne antagonizmy wracaj�. Jaskrawym przyk�adem tego zjawiska jest powstanie podczas drugiej wojny �wiatowej aliansu mi�dzy zachodnimi demokracjami a Zwi�zkiem Radzieckim - tzw. koalicji antyfaszystowskiej. Powsta� on mimo g��bokiej wrogo�ci, jaka dzieli�a uprzednio te kraje. Ale te� po zwyci�stwie nad Niemcami natychmiast si� rozpad�. Mo�na doda�, �e opisany tu mechanizm redukcji konflikt�w bywa wykorzystywany przez niekt�rych przyw�dc�w politycznych, kt�rzy chc�c os�abi� konflikty frakcyjne we w�asnym obozie, podejmuj� specjalne wysi�ki w celu znalezienia �wsp�lnego wroga" i zaostrzenia z nim antagonizm�w. Konflikt na pod�o�u r�nicy interes�w nasila si� w sytuacjach, w kt�rych pogarsza si� dost�p do zasob�w wa�nych dla egzystencji danej grupy. Opisano wiele przyk�ad�w wskazuj�cych, �e takie zjawiska, jak np