ďťż
Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Nie można podjąć żadnej decyzji
co do działania racjonalnego, jeśli nie obejmie się sytuacji wyjściowej, nie wyjaśni jej uwarunkowań i
przewidywanego rozwoju. Opis i wyjaśnienie sytuacji wyjściowej są niezbędne, o ile nie chce się działać na
ślepo, zdając się na zupełny przypadek. Racjonalne działanie opiera się na rozpoznanych elementach sytuacji i
uświadomionych prawidłowościach, występujących w określonym wycinku rzeczywistości. Sama ogólna
znajomość prawidłowości jednak nie wystarcza. Do podjęcia racjonalnego działania potrzebne jest ponadto
poznanie cech specyficznych danej sytuacji i właściwego układu prawidłowości, które występują w jakimś
konkretnym przypadku. Stwierdzenie to prowadzi nas do problemu diagnozy jako rozpoznania jednostkowego
stanu rzeczy lub przedmiotu. Bez diagnozy jednostkowego stanu rzeczy nie jest możliwe podjęcie racjonalnych
decyzji dotyczących pewnego toku działania.
Diagnoza zastanego stanu rzeczy powinna więc stanowić ogniwo postępowania, prowadzącego do wykonania
czynności złożonej. W przypadku czynności prostych rozpoznanie sytuacji następuje stosunkowo szybko, jakby
w jednym ujęciu; w ten sposób postępuje kierowca, gdy na podstawie rzutu oka na drogę decyduje się skręcić w
prawo. Częściej ciąg następujących po sobie spostrzeżeń prowadzi do ujęć całości sytuacji i podjęcia
odpowiednich decyzji. Nie będziemy nazy-
136
wali diagnozą prostego rozpoznania typu: to jest szklanka z herbatą", to jest jadąca ciężarówka" to
jest czerwony sygnał". Rozpoznania tego rodzaju odgrywają dużą rolę w życiu codziennym, nie wymagają
jednak wysiłku poznawczego i metodycznego, opartego na szerszej wiedzy. Sądy spostrzeżeniowe to jest
termos", to jest popielniczka", to jest pudełko do kawy mają strukturę to jest A". Do spostrzeganej ca-łosci
dołączamy bezpośrednio pojęcie A, które określa dany w spostrzeżeniu przedmiot czy zdarzenie. To bez-
pośrednie rozpoznanie otaczających nas przedmiotów związane jest jednak z długą drogą poznawczą okresu
dzieciństwa i lat późniejszych, opartą na rozpatrywaniu struktury przedmiotów i różnych ich jakości. Pytania co
to jest, jak jest zbudowane, jak powstało, do czego służy, jakie ma własności, towarzyszą stale rozwojowi
procesów poznawczych u dziecka. J. Piaget wyróżnia szereg stadiów rozwojowych poznawania struktur
przedmiotów. Poznanie struktur otaczających przedmiotów, prowadzące do szybkiej orientacji w otaczającej
rzeczywistości, związane jest z długim procesem uczenia się, polegającym na stałej interakcji między
podmiotem a przedmiotem. *
Przy diagnozach złożonych przedmiotów i stanów rzeczy ten proces uczenia się występuje na nowo, skrócony
jest tylko w czasie dzięki zastosowaniu systematycznych sposobów zdobywania wiedzy. Należy więc tu dodać,
że diagnozą będziemy nazywali rozpoznawanie złożonych stanów rzeczy i złożonych przedmiotów. Dotyczy to
oczywiście nie ogólnych prawidłowości lecz jednostkowych przedmiotów i stanów rzeczy.
art
2. Rzeczoznawstwo a diagnozy
Warto zastanowić się, jaką rolę spełniają diagnozy w różnych dziedzinach działalności praktycznej czło-
wieka. Przede wszystkim diagnozy stanowią podstawę wszelkiego rzeczoznawstwa. Określenia, czym jest dana
materia, z jakich składa się elementów, jak powstała, w jakim stopniu występuje w otaczających przedmiotach,
potrzebne są w rzeczoznawstwie przemysłowym, geologicznym, hydrologicznym, celnym, sądowym itd.
Orzeczenia o cechach fizykalnych, chemicznych, fizjologicznych, mineralogicznych pewnych prób złóż,
wody, powietrza, przedmiotów wytworzonych lub przetworzonych przez człowieka stanowią część składową
wypowiedzi rzeczoznawców w różnych dziedzinach ludzkiej działalności. Drugim komponentem tych wypo-
wiedzi jest określenie genezy przedmiotów czy zdarzeń. Przy badaniu wypadków na podstawie aktualnych
cech zastanych przedmiotów dochodzi się do genezy wypadku, rekonstruując stopniowo od pierwszych
ogniw łańcuchy przyczyn, które do niego doprowadziły. Badania genetyczne potrzebne są przy
stwierdzaniu zanieczyszczeń wody, powietrza, przy wyjaśnianiu własności przedmiotów stworzonych przez
człowieka, a także własności wywołanych przez otoczenie roślin, zwierząt oraz ludzi.
Obok wyjaśnienia genetycznego, w wypowiedziach rzeczoznawców może występować określenie znaczenia dla
całości danych zdarzeń lub przedmiotów. Zbudowanie fabryki w pewnej okolicy lub podniesienie jej ^
produkcji, wprowadzenie nowych jakości wyrobów ma dla danego terenu, a także dla kraju określone znaczenie
demograficzne, urbanistyczne, gospodarcze. Wyjaśnianie znaczenia dla całości odgrywa dużą rolę w diagnozach
przemysłowych, urbanistycznych, architektonicznych, w badaniu zanieczyszczenia wody i powietrza,
celowości hodowli specjalnych gatunków roślin i zwierząt, w sprawie zbudowania nowych żłobków, domów
dziecka, poradni, szkół, stworzenia nowych placówek kulturalnych kin, teatrów, muzeów itd.
Rzeczoznawcy tych dziedzin muszą ustalić stan zastany, wyjaśnić potrzeby danego terenu, uwzględnić
genetyczne uwarunkowanie istniejących braków, a następnie przejść do postulowania zmian przydatnych dla
pewnych całości oraz wyjaśniania skutków tych zmian dla danych całości przyrodniczych, urbanistycznych,
oświatowych, przemysłowych itp.
Pożyteczne też może być sprecyzowanie, jakie znaczenie dla całości ma sama aktualna sytuacja, jakie wywołuje
potrzeby na terenie dzielnicy miasta, powiatu, województwa, całego kraju. Badanie np. zanieczyszczeń wody i
powietrza pociąga za sobą określenie ich znaczenia dla danego środowiska
|
WÄ
tki
|