Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Kazimierz Pospiszyl, opisując teoretyczne podstawy pedagogiki resocjalizacyjni- wskazuje na główne orientacje i kierunki badań, uprawianych w polskich dkach akademickich na wydziałach pedagogiki i psychologii, prawa, a także A SPS oraz w Instytucie Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu S arszawskiego [Pospiszyl 1992].
Najstarsze z nich, wywodzące się z pisarstwa naukowego i działalności Marii 7-zegorzewskiej, kontynuują badania rozwijające teorię resocjalizacji przez nią
- "icjowaną, koncentrując się na interioryzacji i akceptacji wartości motywują-
:h działania pozytywnie oceniane przez prawo i społeczeństwo.
Według prawodawstwa polskiego - zgodnie z ustawą o postępowaniu w spra-
_ch nieletnich z 26 X 1982 - nieletnim nazywa się każdą osobę, która została
"eta postępowaniem uregulowanym w ustawie. Górna granica wieku tej osoby
: _ eży od przyczyny, wskutek której mają zastosowanie przepisy ustawy. Jeżeli
- -vodem tym było zapobieganie i zwalczanie demoralizacji, nieletnim jest każdy ť::o nie ukończył 15 lat. Jeżeli powodem było dokonanie czynu karalnego, nieletnim jest każdy po ukończeniu 13. a przed ukończeniem 11. roku życia. Terminem "nieletni" określa się też osobę, wobec której stosuje się środek wychowawczy albo poprawczy aż do 18. a nawet 21. roku życia.
Resocjalizacja uwzględniać musi także aspekt rehabilitacji, gdyż genezą wykolejenia mogą być charakteropatie, psychopatie, niedorozwój osobowości oraz demoralizacja środowiska wychowawczego.
W kręgu zainteresowań Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej leży również opracowywanie zasad i metod ortodydaktyki, czyli kształcenia specjalnego, stanowiącego według Ottona Lipkowskiego [1977] integralny czynnik oddziaływań resocjalizacyjnych. WSPS im. Marii Grzegorze-
60
II. Resocjalizacja młodzieży niedostosowanej społecznie
wskiej kształci kadrę wychowawców, nauczycieli, instruktorów zatrudnianyc następnie w zakładach wychowawczych i poprawczych, a nawet karnych, prace wników sądów rodzinnych, poradnictwa wychowawczego, instytucji odwyko wych i innych.
Powstała w latach sześćdziesiątych, stworzona przez Jana Konopnickiego. sekcja resocjalizacji na Wydziale Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego ukierunkowała prowadzone badania z zakresu resocjalizacji, głównie na diagnostykę! młodzieży niedostosowanej społecznie lub zagrożonej wykolejeniem. Narzędzia! diagnozowania oparte były na bazie psychologicznej. Adaptowano metody stoso- f wane w Anglii i USA. Zmierzano do ustalenia kryteriów wczesnego niedosto-1 sowania dzieci i młodzieży, stopnia wykolejenia wychowawczego oraz opracowania metod profilaktyki i resocjalizacji. Szkoła krakowska uściśliła definicję niedostosowania społecznego, zmierzając w kierunku odróżnienia tzw. pozytywnego (konstruktywnego) niedostosowania od niedostosowania destruktywnego (przestępczego). Ustalenia takie są niezmiernie ważne dla teorii i praktyki oraz filozofii dostosowania bądź niedostosowania społecznego.
Szkoła krakowska J. Konopnickiego, kontynuowana przez B. Urbana do dzisiaj, zasłużyła się opracowaniem licznych narzędzi diagnostycznych oraz pogłębianiem problematyki psychologicznej niedostosowania społecznego i resocjalizacji.
Od lat siedemdziesiątych działa na Uniwersytecie Warszawskim "szkoła resocjalizacji", stworzona przez S. Jedlewskiego i Cz. Czapówa, a kontynuowana przez L. Pytkę. Dwaj pierwsi zmierzali do oparcia twierdzeń pedagogiki resocjalizacyjnej - zamiast na psychologii, pedagogice i socjologii - na prakseologii stworzonej przez Tadeusza Kotarbińskiego, czyli na nauce o praktycznym działaniu. Ich opinia o polskim systemie resocjalizacji "izolacyjno-represyjnym" była negatywna.
Przedstawiciele współczesnej szkoły warszawskiej występują z postulatami oddzielenia pedagogiki resocjalizacyjnej od pedagogiki specjalnej. Placówką naukowo-dydaktyczną z zakresu resocjalizacji jest Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW. Badania koncentrują się z jednej strony na aspektach psychologiczno-osobowościowych procesu wykolejenia [Kosewski 1981, Ostrowska 1981, Pospiszyl 1973, Stanik 1976], a z drugiej - na aspektach społecznych procesu wykolejenia i resocjalizacji [Kołakowska-Przełomiec 1977, Mościcka 1970, Pawełczyńska 1964, Pytka 1984].
Szczególnie cenne, ale wciąż nie wystarczające dla praktyki resocjalizacyjnej, są badania dotyczące dynamiki oraz głównych wyznaczników skuteczności oddziaływań resocjalizacyjnych zakładu poprawczego i kurateli sądowej [Drwal 1981, Kopeć-Chrościcka 1984, Lorek 1988, Pytka 1984, Szałański 1978a].
Analiza skuteczności oraz przyczyn nieskuteczności i utrudnień wychowania resocjalizacyjnego, próba stworzenia koncepcji systemu resocjalizacyjnego jest przedmiotem badań oraz publikacji pracowników naukowych Zakładu Psycho-pedagogiki Specjalnej UMCS w Lublinie: Z. Bartkowicza, Z. Sękowskiej, A. Węglińskiego [Łęczycka, Skrzetuska 1994].
Aspekt historyczny resocjalizacji nieletnich
61
2. ASPEKT HISTORYCZNY RESOCJALIZACJI NIELETNICH
jwszy od starożytności aż do XIX wieku nieletnich traktowano tak jak ch przestępców i stosowano takie same kary. W Anglii do końca XVIII stosowano karę śmierci, jeżeli przysięgli stwierdzili, że dziecko działało liem. Nieletni odbywali kary razem z dorosłymi. Warunki, jakie istniały Nńnczesnych więzieniach obrazuje następująca wypowiedź w angielskim czaso-r: "Więźniowie w naszym kraju żyją gorzej niż psy i świnie, trzymani są Tr^i niż te zwierzęta w swoich budach i chlewach" [Suchan 1965].
zakresie dolnej granicy odpowiedzialności wzorem było prawo rzymskie, iw*tcg którego w wielu krajach dzieci od 7., 12. lub 14. roku życia stawały sc sądem za naruszenie prawa karnego. W praktyce jednak występowało ła-lie kary nieletnim w wieku do 12 lub 14 lat, ponieważ prawo karne nie ło odrębnych uregulowań.
Stopniowo jednak, po wyeliminowaniu kary śmierci w stosunku do nieletnich, !'iipŤtr*iły się dalej idące tendencje humanitarne. Już w roku 1603 odnotowujemy jicczatki klasyfikacji nieletnich, kiedy to w domu poprawy w Amsterdamie od-Eaeiono młodocianych od dorosłych w celu przeciwdziałania demoralizacji
|
WÄ
tki
|