Owe wspomniane wy�ej cztery podr�e (Diaza, Kolumba, da Gamy i Magellana) by�y kamieniami milowymi wypraw odkrywczych...

Zamyka je op�yni�cie globu. Wiek XVI, okres zwany hiszpa�sko-portugalsk� faz� wypraw geograficznych, przynosi� kolejne odkrycia. Trudno je tu wylicza�. Wspomnijmy wi�c tylko o odkryciu przez Francuza Jacquesa Cartier Zatoki i Rzeki �w. Wawrzy�ca w Kanadzie (1534-1535), o umacnianiu si� Portugalczyk�w w Azji, o osi�gni�ciu przez nich Japonii (1542) oraz wyprawach �eglarskich Anglika Francisa Drake'a, kt�ry odkry� (1578) cie�nin� mi�dzy archipelagiem Ziemi Ognistej a Szetlandami Po�udniowymi w Antarktyce, nazwan� jego imieniem. Odkry� i aneksji na rzecz Rosji w zachodniej Syberii dokona� w latach 1581-1584 ataman kozacki Jermak Timofejewicz. Przyjmuje si�, �e ta faza wypraw geograficznych ko�czy si� u schy�ku XVI wieku wraz z os�abieniem Hiszpanii. Za znamienny moment prze�omowy uznaje si� kl�sk� hiszpa�skiej Wielkiej Armady (nazwanej przedwcze�nie "Niezwyci�on��), pokonanej przez Anglik�w w 1588 roku. W odkrywaniu i zdobywaniu nowych ziem zaczn� przodowa� inne pa�stwa. Faza holendersko-angielsko-francuska wypraw geograficznych. Rosyjska penetracja Syberii. Supremacja Hiszpan�w i Portugalczyk�w na morzach by�a nie do przyj�cia przez inne rozwijaj�ce si� pa�stwa. Wywo�a� musia�a dwa skutki: kolejne wyprawy odkrywcze w celu podboju nowych ziem oraz ch�� przej�cia na w�asn� rzecz zdobytych ju� przez innych teren�w. Wyprawy geograficzne b�d� si� w wi�kszym stopniu stawa� ekspansj� kolonialn�. Po�wi�cimy jej osobny rozdzia�. Tu zasygnalizujmy tylko dalsze kroki odkrywc�w przynosz�ce coraz lepsze poznawanie �wiata. Za rosn�c� od po�owy XVI wieku aktywno�ci� Holendr�w sta�a ich najwi�ksza w �wczesnej Europie flota handlowa. Szukali oni nowej, p�nocnej drogi do Chin i Indii; lody zatrzyma�y ich na Morzu Karskim. W ostatnich latach tego stulecia Wilhelm Barents bada� morze nazwane jego imieniem, odkry� Wysp� Nied�wiedzi� i Spitsbergen. W pierwszej po�owie XVII w. Holendrzy tworz� Now� Holandi� na wschodnim wybrze�u Ameryki P�nocnej, wypieraj� Portugalczyk�w z po�udniowych kra�c�w Afryki i z Azji Po�udniowo-Wschodniej, zdobywaj� posiad�o�ci na Dalekim Wschodzie. Shouten de Horn dociera w r. 1616 do po�udniowego kra�ca Ameryki - przyl�dek ten nazwano jego imieniem. W tym samym czasie �eglarze holenderscy odkrywaj� wybrze�a Australii. W latach 1642-1643 Abel Janszoon Tasman op�yn�� Australi�, odkry� wyspy nazwane p�niej na jego cze�� Tasmani� oraz zachodnie wybrze�a Nowej Zelandii. Francja kontynuuje eksploracj� Kanady. Wielk� rol� odegra�a tu dzia�alno�� Samuela de yyty, kt�ry w latach 1608-1615 zbada� bieg Rzeki �wi�tego Wawrzy�ca i dotar� do jezior Ontario i Huron. W ci�gu XVII wieku Francuzi ekspandowali na po�udnie w kierunku obszar�w nad Missisipi, badali je (zw�aszcza RenRobert de La Salle, 1678-1682) i zaanektowali dla Francji (na cze�� Ludwika XIV nazywaj�c Luizjan�). To samo uczynili z Wyspami Antylskimi. I w Ameryce P�nocnej i w Indiach (gdzie te� uchwycili �przycz�ki kolonialne�) zetkn�li si� do�� szybko z konkurencj� angielsk�. R�wnie� Anglicy szukali p�nocnej drogi morskiej do Azji. Wyprawy z XVI wieku, a nast�pnie Henry Hudsona i Williama Baffina w pocz�tku kolejnego stulecia zako�czy�y si� jednak niepowodzeniem, chocia� Hudson po op�yni�ciu Labradoru odkry� wielk� zatok� zwan� jego imieniem. To w�a�nie tam w ci�gu XVIII wieku Anglicy rozpoczn� wypieranie Francuz�w, by w 1763 roku opanowa� ca�� Kanad�. W aktywno�ci morskiej Anglii w drugiej po�owie XVIII stulecia osobne, znacz�ce miejsce nale�y do Jamesa Cooka, jednego z najwybitniejszych �eglarzy i odkrywc�w w czasach nowo�ytnych. W swej epoce by� tym, kt�ry przemierzy� najwi�ksze przestrzenie Ziemi. Podczas trzech podr�y dooko�a �wiata (1768-1779) m.in. zbada� Now� Zelandi�, odkry� wiele wysp, archipelag�w i cie�nin w Antarktyce, na Pacyfiku, w Oceanii (m.in. wyspy nazwane p�niej jego imieniem, Now� Kaledoni�, Georgi� Po�udniow�, Hawaje). Druga wyprawa (1772-1775) by�a pierwszym op�yni�ciem Ziemi z zachodu na wsch�d. Cook dowi�d�, �e Australia to samodzielny kontynent. Jego podr�e i mapy przyczyni�y si� do nowych ustale� co do zasi�gu w�d i l�d�w na Ziemi. Nie tylko na morzach poprawia�a si� znajomo�� �wiata. Przy omawianiu wypraw odkrywczych rzadziej wspomina si� o post�pie, jaki dokonywa� si� w penetracji olbrzymich po�aci l�du. W XVII wieku Rosjanie kontynuowali podb�j Syberii, posuwaj�c si� stopniowo coraz bardziej na wsch�d do Irtysza, Obu, Jenisieju. W latach 1637-1641 wyprawa Kozaka Iwana Moskwitina przesz�a wschodni� Syberi� i dotar�a do Morza Ochockiego. W 1643 r. Kurbat Iwanow odkry� jezioro Bajka�, a rok p�niej wyprawa Wasyla Pojarkowa dotar�a do uj�cia Amuru. W 1648 r. Siemion Die�niew przep�yn�� cie�nin� mi�dzy Azj� a Ameryk� (kt�ra osiemdziesi�t lat p�niej zyska nazw� Beringa od imienia jej ponownego odkrywcy). W tym samym czasie Jerofiej Chabarow penetrowa� obszar nadamurski. W XVIII wieku badania Syberii b�d� kontynuowane (np. Wielka Ekspedycja P�nocna, 1734-1743), ale mo�na stwierdzi�, �e w gruncie rzeczy ju� w po�owie XVII stulecia Rosja zaw�adn�a ogromnym terytorium od Uralu po Ocean Spokojny. Wydaje si�, �e owa cezura po�owy XVII wieku jest znamienna dla ca�ego okresu wypraw i odkry� geograficznych w czasach nowo�ytnych. W�a�nie wtedy cz�owiek pozna� w og�lnym zarysie rozk�ad kontynentalny �wiata, najwa�niejsze granice l�d�w i m�rz, kszta�t kontynent�w. Jest to stwierdzenie o tyle istotne, �e uzmys�awia dynamik� procesu odkry� dokonanych przez Europejczyk�w w tej epoce; by�a ju� mowa o tym, �e od staro�ytno�ci po koniec wiek�w �rednich ich znajomo�� �wiata ogranicza�a si� w gruncie rzeczy do tego samego europejsko-�r�dziemnomorskiego kr�gu geograficznego