Powoduje to, �e coraz liczniej pojawiaj� si� osobniki maj�ce te w�a�nie cechy...

� Organizmy �d���" do przekazania jak najwi�kszej liczby kopii w�asnych gen�w nast�pnemu pokoleniu, to jest zachowuj� si� w spos�b sprzyjaj�cy maksymalizacji tego przekazu. To d��enie jest podstawowym mechanizmem wyja�niaj�cym zachowanie si�. Jednocze�nie przekaz ten sta- Rozdzia� II. Biologiczne podstawy �ycia spo�ecznego... 59 nowi miar� przystosowania. Najlepiej przystosowane s� nie osobniki najsilniejsze i najokazalsze ani najbardziej d�ugowieczne, ale te, kt�re odnosz� najwi�kszy sukces reprodukcyjny - maj� najwi�cej potomstwa, kt�re do�ywa wieku reprodukcyjnego i z kolei samo ma wiele potomstwa. � Nosicielami kopii tych samych gen�w s� osobniki spokrewnione ze sob�. Z tego te� wzgl�du �op�acaj�" si� nak�ady na rzecz krewnych, kt�rzy s� nosicielami kopii tych samych gen�w. Op�acalna wielko�� tych nak�ad�w zale�y od stopnia pokrewie�stwa, co daje si� wyliczy� matematycznie. Teoria ta pozwala�a wyja�ni� istnienie w�r�d owad�w spo�ecznych bezp�odnych robotnic opiekuj�cych si� siostrami. U owad�w tych siostry ��czy bli�sze pokrewie�stwo ni� to, kt�re ��czy matk� z dzieckiem. W przypadku owad�w bardziej �op�acaj�" si� wi�c nak�ady na rzecz si�str ni� w�asnych dzieci. Geny ka�dego osobnika gatunku rozmna�aj�cego si� p�ciowo pochodz� w polowie od ojca i w po�owie od matki. Samce owad�w spo�ecznych l�gn� si� z niezap�odnionych jaj, wobec czego maj� tylko jeden komplet gen�w pochodz�cy od matki. Wszystkim c�rkom przekazuj� taki sam. Siostry maj� wiec jedn� po�ow� gen�w identyczn�. Z kolei otrzymywany od matki komplet gen�w jest losowo wybierany z posiadanych przez ni� dw�ch komplet�w. Prawdopodobie�stwo zbie�no�ci tego wyboru u rodze�stwa wynosi 50 procent, co oznacza, �e ma ono dzi�ki matce jedn� czwart� wsp�lnych gen�w. W sumie wszystkie siostry u owad�w maj� trzy czwarte wsp�lnych gen�w, podczas kiedy matka i dziecko mog� ich mie� tylko jedn� drug�. W odniesieniu do istot ludzkich teoria ta powiada, �e bezdzietna siostra, kt�ra pomaga wychowywa� dzieci swojemu rodze�stwu, mo�e sprawi�, �e w nast�pnym pokoleniu b�dzie wi�cej potomk�w jej rodzic�w, ni� by�oby, gdyby sama nie zrezygnowa�a z posiadania dzieci i pozbawi�a rodze�stwo pomocy, sk�aniaj�c je do ograniczenia liczby potomstwa. Tak wi�c w tej grupie krewnych ��czne szanse sukcesu reprodukcyjnego wzrastaj� dzi�ki temu, �e jeden z jej cz�onk�w zostaje wy��czony z procesu reprodukcji. Teoria ��cznej warto�ci przystosowawczej - incluswe fitness - umo�liwia�a wyja�nianie wielu przejaw�w �altruistycznego" zachowania si� zwierz�t, pozwalaj�c na ich zinterpretowanie jako egoistycznych w istocie dzia�a� na rzecz w�asnych gen�w. Jednak�e nie wszystkie �altruistycz-ne" zachowania dawa�y si� w ten spos�b wyja�ni�. Wyt�umaczenia domaga�y si� czyny �altruistyczne" na rzecz osobnik�w niespokrewnionych. Z pomoc� przychodzi�a teoria �altruizmu odwzajemnionego". Altruizm odwzajemniony polega na tym, �e osobnik dzia�a na rzecz innych osobnik�w, spodziewaj�c si�, �e one z kolei post�pi� podobnie, kiedy sytuacja ulegnie odwr�ceniu i on sam znajdzie si� w potrzebie. Oczywi�cie, pojawia si� tu natychmiast pytanie o mo�liwo�ci oszustwa i czerpania ko- ? 60 Cz�� pierwsza. Prolegomena rzy�ci z czyn�w altruistycznych innych osobnik�w bez odp�acania im tym samym; jednym s�owem powstaje problem �pasa�er�w na gap�". Dla samego Wilsona nie by�o to wielkie zmartwienie. Uwa�a�, �e na d�u�sz� met� zachowania oszuka�cze nie s� mo�liwe. Oszu�ci zostaj� rozpoznani i przestaje si� im �wiadczy� przys�ugi. Zmniejsza to ich szanse przetrwania i sukcesu reprodukcyjnego, czego konsekwencj� jest spadek w nast�pnych pokoleniach liczby gen�w odpowiedzialnych za zachowania oszuka�cze, kt�re wobec tego zanikaj�. (W tym rozumowaniu wida� bardzo wyra�nie, w jak niezwykle uproszczony spos�b tw�rca socjobiologii widzia� zale�no�� mi�dzy genami a zachowaniem, co sta�o si� powodem gwa�towanych atak�w na socjobiologi�.) Socjobiologia przy wszystkich swoich uproszczeniach i s�abo�ciach przyczyni�a si� do spopularyzowania teorii ��cznej warto�ci przystosowawczej, kt�ra - jak si� okaza�o - pozwala na wyja�nienie wielu zachowa� wyst�puj�cych w �wiecie zwierz�cym. Jednocze�nie zwr�ci�a uwag� na problem reprodukcji, wskazuj�c, �e w �wiecie istot �ywych u podstaw wszelkich mi�dzyosobniczych relacji mo�emy odnale�� gr� o maksymalizacj� sukcesu reprodukcyjnego. Nale�y podkre�li�, �e maksymalizacja sukcesu reprodukcyjnego zale�y nie tylko od biologii rozrodu. R�wnie� od konkurencji w dost�pie do p�ci przeciwnej, udanego doboru partnera, opieki nad potomstwem. W proces reprodukcji uwik�ane s� wi�c r�nego rodzaju zachowania spo�eczne (Poleszczuk 1992). 2. Podstawowe problemy �ycia spo�ecznego istot �ywych Przedstawione dyscypliny, ka�da z w�asnym aparatem poj�ciowym i dorobkiem badawczym, ka�da zainteresowana innymi stronami �ycia zbiorowego istot �ywych, uprzytomniaj� istnienie og�lnych problem�w �ycia zbiorowego, bez kt�rych rozwi�zania �ycie to nie jest mo�liwe. Ten og�lny, uniwersalny aspekt szczeg�lnie mocno podkre�la socjobiologia, czyni�c przedmiotem uwagi zachowania spo�eczne wszystkich gatunk�w ��cznie i rysuj�c ambitny program poszukiwania ich jednolitych podstaw biologicznych. Pojawia si� tak�e og�lne pytanie, kt�re staje przed wszystkimi naukami podejmuj�cymi badania zbiorowo�ci zar�wno ludzi, jak i innych istot �ywych: Czy zbiorowo�� jest zwyk�� sum� wchodz�cych w jej sk�ad osobnik�w? Czy wszystko, co si� w niej dzieje, mo�na opisa� w kategoriach zachowa� jednostek, czy te� zbiorowo�� jest swoist�, ponadjedno-stkow� ca�o�ci�, kt�ra nie daje si� zredukowa� do jednostkowych zacho- Rozdzia� II. Biologiczne podstawy �ycia spo�ecznego... 61 wa�, poniewa� jest now� jako�ci�, a nie zwyk�� sum� sk�adaj�cych si� na ni� cz�ci? Problem redukcjonizmu i holizmu pojawia si�, jak wida�, nie tylko w socjologii i innych naukach spo�ecznych, ale wsz�dzie tam, gdzie obiektem rozwa�a� s� zbiorowo�ci organizm�w. Prowadzi to do nast�pnego pytania. Jak to si� dzieje, �e z pojedynczych zachowa� zmierzaj�cych do zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zapewnienia w�asnego sukcesu reprodukcyjnego, z przypadkowych kontakt�w i spotka� osobnik�w powstaje uporz�dkowana zbiorowo��, swoista, zorganizowana ca�o��? Obserwacje �wiata zwierz�cego ucz�, �e dzieje si� tak nawet w�wczas, kiedy w gr� nie wchodz� �adne intencje i nie bierze w tym udzia�u �wiadomo��