Wydaj� si� grubosk�rnymi barbarzy�cami, chocia� otrzymali pewne podstawy cywilizacyjne od swych s�siad�w z Mongolii...

Nie chcesz mnie, Ben. Składam się z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobiną gównianego szaleństwa.

Umieli pisa�, pod warunkiem �e nie chodzi�o o d�ugie teksty, gdy� ich literacka wena szybko si� wyczerpywa�a. Pozostawili po sobie sporo drobnych tekst�w �a�obnych, kt�re niewiele si� r�ni� od pozostawionych przez ich nieznanych s�siad�w na terenie dzisiej- szej Tuwy. Przez d�ugi czas uwa�ani za lud bardzo staro�ytny, s� raczej ludem archaicznym ze wzgl�du na ubog� kultur� i brak innych praktyk kultowych poza szamanizmem. Wbrew temu, co mog�aby sugerowa� niestaranna lektura inskrypcji z Sud�i, nie zostali ani troch� zara�eni manicheizmem Ujgur�w. Ich najstarsza pisemna pami�tka, ta znad Ujbatu l, pochodzi prawdopodob- nie z VIII wieku, naj�wie�sze: z A�ty K� 2, znad Ujbatu 3 i wspomniana ju� Sud�i, datowane s� na koniec IX - pocz�tek X wieku. Inskrypcje te, do�� cenne dla badacza kultury, nie maj� �adnej warto�ci �r�d�owej dla badacza dziej�w, zw�aszcza �e s� cz�sto trudne do odczytania i pe�ne luk. Nie wiemy wi�c prawie nic o tym, czego dokonali Kirgizi na terenach przez siebie podbitych, chyba tylko to, �e spowodowali ich nawr�t do barbarzy�stwa. Okazali si� niezdolni do utrzymania nad Orchonem i w 924 przegnali ich stamt�d nowi przybysze, tym razem lud protomongolski, Kitanowie lub Kitajowie. Wycofali si� spokoj- nie tam, sk�d przyszli, by dalej prowadzi� swoje pierwotne �ycie a� do czas�w wsp�czesnych. Stary i �wi�ty kraj �tiiken nie b�dzie ju� nigdy wi�cej nale�e� do Turk�w, lecz do Mongo��w. Protomongolskie pa�stwo Kitan�w Do tej pory ekspansj� Kitan�w powstrzymywa�a pot�ga Turkut�w i Mongo- ��w. U�atwi�a j� s�abo�� Kirgiz�w. W latach 907-926 dochodzi do zjednoczenia plemion kita�skich pod wodz� A-pao-ki, kt�ry wkracza do Mongolii, otwieraj�c swym nast�pcom drog� do p�nocnych Chin. Cesarz chi�ski szybko zrezygno- wa� z teren�w po�o�onych na p�noc od ��tej Rzeki, a Kitanowie zajmuj� miejsce w�r�d oficjalnych dynastii pod nazw� Liao. Dawniej uczniowie Ujgu- r�w, w ci�gu kilku pokole� ulegn� schi�szczeniu i os�abieniu. Zaatakuje ich 98 Ku oazom modlitw z boku wywodz�ce si� z Mand�urii plemi� D�urd�en�w, kt�re w 1125 wkro- czy do Pekinu, by doko�czy� dzie�a zniszczenia. Nazwa Kitan�w przetrwa�a w u�ywanej przez r�ne ludy nazwie Chin: Kitaj (Kytaj, Kitad itp.), kt�ra upo- wszechniona w Europie przez Marco Polo d�ugo rozbudza�a fantazj� ludzi zachodu! Je�li weszli w orbit� naszych zainteresowa�, chocia� nie s� Turkami, to z jednej strony dlatego, �e stanowi� zapowied� przysz�ego pojawienia si� pot�gi mongolskiej, tak wa�nej w dziejach Turk�w, z drugiej za� dlatego, �e s�dzone im by�o odegra� pewn� rol� w �wiecie tureckim. Kiedy bowiem w 1125 roku wyp�- dzono ich z Chin, nadzwyczajny przyp�yw energii ka�e im wr�ci� do koczow- nictwa. Przemierz� ca�� Azj� �rodkow�, a�eby w p�nocno-wschodniej cz�ci p�niejszego rosyjskiego Turkiestanu za�o�y� w latach 1130-1135 pa�stwo bud- dyjskie, znane pod nazw� pa�stwa Karakitaj�w (Czarnych Kitaj�w). Powr�cimy do nich w dalszej cz�ci. Mongolia po upadku Kirgiz�w W p�nocnej Mongolii, na terenach, kt�re mo�na okre�li� jako pierwsz� Turcj�, po odej�ciu Kirgiz�w zrobi�o si� pusto. Nie zgodzili si� tam powr�- ci� Ujgurzy mimo propozycji uczynionej im przez Kitan�w; ci z kolei nie czuli si� na si�ach kontrolowa� ziem, kt�rych byli panami, poniewa� wybrali �ycie w Chinach, a tamtejsze pastwiska nie pozwala�y na utrzymanie efektyw- nej jazdy. Mongolizacja dokonuje si� poprzez stopniowy nap�yw Protomongo��w, lud�w koczuj�cych do tej pory g��wnie w Mand�urii, czyli na wschodnich kresach Mongolii, sk�d g��wna ich si�a jako awangarda wyemigrowa�a w�a�nie do Chin. Spychaj�c prawdopodobnie os�abione plemiona tureckie, koczownicy mongolscy zasiedlali powoli - cho� dok�adnie nie wiadomo, jak i kiedy - ziemie, kt�re b�d� nazywane ich imieniem by� mo�e ju� na pocz�tku X lub dopiero w XII wieku. W ka�dym razie, kiedy Czyngis Chan rozpoczyna� sw� niebywa�� karier�, mongolizacja by�a jeszcze daleka od zako�czenia i wielki zdobywca mia� przede wszystkim do czynienia z ludami tureckoj�zycznymi. Pierwsi przybyli Tatarzy znad dolnego biegu Kerulenu, tak barbarzy�scy, �e trudno stwierdzi�, czy byli Mongo�ami w trakcie sturczania si�, czy te� Turkami w trakcie mongolizacji. Od pocz�tku czas�w historycznych odgrywali pewn� rol� w pa�stwach tureckich, zagra�aj�c zw�aszcza Turkutom. Potem zjawili si� Najmanowie, j�zykowo r�wnie� w po�owie drogi: m�wili wprawdzie po turecku, ale nazwa tego ludu Nagman - �Osiem" jest czysto mongolska. Rozci�gni�ci pomi�dzy Kobdo a g�rn� Seleng�, znajdowali si� pod Mongolia po upadku Kirgiz�w 99 wp�ywem kultury ujgurskiej, wyznaj�c cz�ciowo nestoria�skie chrze�cija�stwo, cz�ciowo szamanizm. Byli jeszcze Kereici (Keraici), kt�rzy doszli do najwi�kszej pot�gi na pocz�tku XII wieku. Ich w�dz nosi� podw�jny tytu�: chi�ski - kr�la (wang) i turecki - cesarza (chan), i st�d znano go jako Wang-chana lub Ong-chana. U niego w�a�nie jako wasal przejdzie chrzest bojowy Czyngis Chan. Kereici wraz ze swym ksi�ciem, Markusem, nawr�cili si� oko�o roku 1000 na chrze�ci- ja�stwo; wyznawc�w tej religii mia�o by� oko�o dwustu tysi�cy. I wreszcie Onguci, w wi�kszo�ci r�wnie� chrze�cijanie. Obozowali wzd�u� Wielkiego Muru, pomi�dzy Ordos a Liao-ho. Historycy dopatruj� si� w nich potomk�w Sza-t'o*, ludzi pustyni, kt�rym przypad�o w udziale przeprowadze- nie ostatniej czysto tureckiej kampani w Chinach. Czy wszystkie te ludy by�y rzeczywi�cie chrze�cija�skie lub tylko chrystia- nizowane, pozostaje do dzisiaj zagadk�, tak� sam� jak w �redniowieczu, gdy wie�ci o tym dotar�y na zach�d. Zapewne jednak to nie one da�y pocz�tek legendzie o Ksi�dzu Janie, kr��cej w�wczas po Europie i bulwersuj�cej jej mieszka�c�w**; legenda ta zrodzi�a si� prawdopodobnie pod wp�ywem bud- dyjskiej inwazji Karakitaj�w, ale tajemnicze wie�ci o chrze�cija�skich Tatarach pozwoli�y jej si� umocni� i przetrwa�

Wątki

Powered by wordpress | Theme: simpletex | © Nie chcesz mnie, Ben. Składam się z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobiną gównianego szaleństwa.