Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Jak pisał historyk chorwacki:" w tym roku umarła dawna Chorwacja i narodziła się nowa'
POCZĄTKI RUCHU ILIRYJSKIEGO
Za początek ruchu iliryjskiego uważa się działalność grupy młodzieży akademickiej 'studiującej w uniwersytetach austriackich, szczególnie w Grazu, w latach dwudziestych XIX w. Spotykała się tam młodzież z różnych krajów słowiańskich, wśród nich Chorwatów, Słoweńców i Serbów. W 1827 r. przybył do Grazu Ljudevit Gaj (1809-1872), syn aptekarza z Krapiny. Od tego czasu z jego nazwiskiem wiąże się ożywiona działalność kółka młodzieży jugosłowiańskiej. Przede wszystkim wśród haseł patriotycznych rodziła się u nich potrzeba jednego języka i jednej nazwy dla ruchu, który stałby się wspólnym dla wszystkich Słowian Południowych.
Słoweńcy i Serbowie przeszli już stadium kodyfikacji swoich języków literackich. Chorwaci od XVI w. mieli literaturę we własnym języku, ale na etnicznym obszarze chorwackim obowiązywało aż 7 różnych ortografii. W Chorwacji cywilnej, w Zagrzebiu i okolicach używano ortografii tzw. węgierskiej, opartej na gwarze kajkawskiej, w Sławonii obowiązywała gwara sztokawska, jeszcze inaczej pisano w Istrii, w Przymorzu, w Dalmacji, Dubrowniku i Bośni. Ujednolicenie tej różnorodności i stworzenie jednego języka literackiego, wspólnego dla Chorwacji, Sławonii i Dalmacji, stało się celem najważniejszym i najpilniejszym. Było to warunkiem chorwackiego odrodzenia narodowego i tak już opóźnionego w stosunku do Serbów i Słoweńców.
Nazwę dla ruchu sugerował sam Kopitar, który już w 1816 r. doradzał,
288
by zachować dla wszystkich Słowian Południowych imię Ilirii, już rozpowszechnione przez Ilirię napoleońską. Pod jego wpływem student chorwacki Djuro Sporer wydał w 1823 r. w Karlovcu Almanach Ilirski za godinu 1823". Upominał się tam o wspólny język literacki, ..Ilirski jezik", oparty na narzeczu sztokawskim. Trzeba tu zaznaczycie tendencje do zjednoczenia w węższym (chorwackim) czy szerszym (jugosłowiańskim) zakresie pojawiały się u młodych działaczy chorwackich jednocześnie z walką o język literacki.
Znaczną rolę w ukształtowaniu się ruchu iliryjskiego odegrała głośna już wówczas koncepcja wzajemności słowiańskiej Kollara. Gaj zetknął się z Kollarem osobiście w Peszcie, dokąd przybył na dalsze studia w 1829 r. Kollar i Safarik rozszerzyli horyzonty młodego działacza chorwackiego i nadali ruchowi iliryjskiemu treść słowiańską. Pod ich wpływem Gaj wydał już w 1830 r. ortografię języka chorwackiego, narzecza kajkawskiego (Kratka osnova horvalsko-slavonskoga pravopisanja), w której zastosował znaki czeskiej ortografii. Był to dopiero pierwszy krok. Następny etap rozpoczął się w Zagrzebiu, dokąd Gaj przybył w 1831 r. i skupił wokół siebie grupę najzdolniejszych i oddanych sprawie młodych działaczy.
Jednym z nich był Ivan Derkos, prawnik z Zagrzebia, który w 1832 r. wydał rozprawkę, raczej manifest, pt. Genius patriae super dorrnientibus suis filiis. Nawoływał tam do miłości ojczyzny, do przebudzenia się ze snu, a przede wszystkim do utworzenia jednego języka literackiego ze wszystkich gwar ludowych.
WYSTĄPIENIE JANKO DRASKOVICIA
Pierwszym, który zebrał nowe myśli i koncepcje w całość i nadał im kształt programu politycznego, był hr. Janko Draśković (1770 1856), liberał chorwacki, zasłużony działacz społeczny i mecenas narodowej kultury. W 1832 r., a więc w czasie, kiedy zaczynał się konflikt językowy i prawnopubliczny z Węgrami, wydał on w formie instrukcji dla posłów chorwackich udających się na sejm węgierski broszurę polityczną pt. Disertacija iliti razgovor darovan gospodi poklisarom zakonskim i budućem zakonodavcem kraljevinah nasih za buduću dietu ungarsku odaslanem (Karlovac 1832). Już to. że Draśković napisał broszurę w narzeczu sztokawskim, a więc wspólnym z Serbami, ujawniło jego intencje. Uważał, że przyszły język literacki, język iliryjski, będzie wspólny dla Chorwatów i Serbów, tym samym spełni rolę polityczną, którą mu wyznaczał. Celem bowiem całego ruchu odrodzeniowego jest przygotowanie warunków do zjednoczenia narodów południowosłowiańskich w jednym państwie, we wspólnej im wszystkim Ilirii
|
WÄ
tki
|