Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Na tym jednak nie zakończyła się sprawa granicy pols-
I. Śt'ovićek, Diplomatickepozadiuznanipolske luhlinske vlady. (Dokumenty), "Sbornik archiynich prąci" 1993, nr I, s. 43.
161
Nowa demokracja? (1945-1948)
Czechosłowacja
ko-czechosłowackiej. W prasie polskiej (także wydawanej przez Polską Partię Robotniczą) pojawiały się głosy postulujące powrót do granicy z października 1938 r., a więc ponowne zajęcie Zaolzia. Przyczynią napięcia było również postępowanie lokalnych władz na czeskim Śląsku Cieszyńskim wobec miejscowych Polaków oraz kampania propagandowa niektórych czeskich partii. Wprawdzie w pierwszej połowie 1945 r. powstawały szkoły polskie, a przedstawiciele polskiej społeczności byli reprezentowani w lokalnych komitetach narodowych, lecz wkrótce rozpoczęło się szykanowanie działaczy polskich, pozbawianie praw obywatelskich tych, którzy pod presją okupanta podpisali niemieckie listy narodowe, naciski, by wyjechali do Polski ludzie, którzy osiedlili się tu jesienią 1938 r., aresztowania, ograniczanie polskich szkół. W odpowiedzi katowicka radiostacja nadawała antyczeskie programy, a czeska prasa atakowała Polskę. Kwestie te wywołały wymianę ostrych not między przedstawicielstwami obu państw.
W lecie 1945 r. pojawiły się w Polsce tendencje do rozstrzygnięcia sporu siłą i marszałek Michał Rola-Żymierski nakazał przesunięcie jednostek wojskowych w stronę granicy.
Z kolei w Czechosłowacji, do pewnego stopnia w odpowiedzi na polskie rewindykacje, formułowano postulat przyłączenia Ziemi Kłodzkiej (nie ujawnione publicznie projekty szły dalej, obejmując m.in. Wałbrzych i Jelenią Górę). Nawiązano tym samym do nieudanych prób odzyskania tego terytorium w 1919 r., podejmowanych ze względów strategicznych. Czescy autorzy powoływali się w prasie na argumenty historyczne i etnograficzne, gdyż w paru miejscowościach mieszkała ludność mówiąca językiem czeskim, a kościół z cudownym obrazem w Wambierzycach był tradycyjnym ośrodkiem czeskiego kultu maryjnego i celem czeskich pielgrzymek. Obydwie strony czyniły przygotowania wojskowe i doszło do incydentów. W czerwcu 1945 r. wojska czechosłowackie zajęły kilka wsi powiatu raciborskiego i dopiero pod naciskiem radzieckim wycofały się po kilku dniach. Parę dni później, na żądanie radzieckich władz wojskowych, czechosłowacki pociąg pancerny wycofał się z Ziemi Kłodzkiej. Nie można wykluczyć, że spór o Zaolzie ułatwiał ZSRR oddziaływanie na Czechosłowację i Polskę.
162
W lutym 1946 r. Czechosłowacja i Polska podjęły rozmowy dyplomatyczne. Podpisano wówczas porozumienia gospodarcze i kulturalne, lecz w sprawie granicy postęp nie nastąpił. Dopiero po wyborach czechosłowackich i sformowaniu nowego rządu oraz pod naciskiem ZSRR zarysowały się szansę zbliżenia. Zagadnienie granic odłożono na razie na bok, co w praktyce oznaczało ustabilizowanie północnej granicy Czechosłowacji według stanu z września 1938 r. Definitywny układ graniczny obydwa państwa podpisały 13 czerwca 1958 r.
Problemy związane z ustalaniem powojennych granic ukazały ważną, jeśli nie decydującą rolę ZSRR przy rozstrzyganiu problemów żywotnych dla Czechosłowacji. Także stanowisko radzieckie odegrało istotną rolę przy decydowaniu o powojennych wysiedleniach ludności.
Czechosłowacja zachowała jednak w pierwszych latach powojennych pewną, choć ograniczoną, swobodę kształtowania własnej polityki zagranicznej. Podstawowym zagadnieniem było utrzymanie dobrych stosunków z mocarstwami zachodnimi. Pisał o tym wiele lat po omawianych wydarzeniach sekretarz prezydenta Beneśa, Edvard Ta-borsky:
Jakkolwiek Beneś nie mógł nadal podtrzymywać swej ulubionej relacji 50:50 w polityce między Wschodem a Zachodem, chciał zachować jak najwięcej więzów z Zachodem. Chciał przede wszystkim otrzymać od USA pożyczkę, nie tylko ze względów finansowych, lecz także dlatego, że dowodziłaby trwałego zainteresowania Ameryki powodzeniem Czechosłowacji i w ten sposób przeczyła stronniczej propagandzie komunistycznej, że Związek Radziecki jest jedynym godnym zaufania przyjacielem Czechosłowacji. Dążenia Beneśa, by uzyskać pomoc gospodarczą, zostały jednak przekreślone naszym programem nacjonalizacji, który dotknął wiele przedsiębiorstw znajdujących się w amerykańskim posiadaniu, oraz proradzieckim głosowaniem Czechosłowacji na międzynarodowych konferencjach"65.
Nie udało się także zacieśnić stosunków z Francją, przy czym projekt wizyty Beneśa w tym kraju rozpatrywany był w Paryżu od czerwca 1946 r. tak długo, aż przestał być aktualny.
E. Taborsky. Prezident Beneś mezi Zapadem a Vychodem, Praha 1993, s. 250.
163
Czechosłowacja
Nowa demokracja? (1945-1948)
Jeśli w sferze realnej polityki stosunki Czechosłowacji z mocarstwami zachodnimi, pomimo starań polityków czechosłowackich, ulegały szybkiemu rozluźnieniu i Republika była - jak się wkrótce okazało -spisana przez nie na straty, to równocześnie minister spraw zagranicznych utrzymywał bliskie, a nawet przyjacielskie stosunki z dyplomatami angielskimi i amerykańskimi
|
WÄ
tki
|