Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Z kolei w postępowaniu głównym i postępowaniu odwoławczym obowiązują zasady skargowości, kontradyktoryjności i publiczności, z wyjątkami na rzecz tamtych zasad.
7 Koncepcję zasad dominujących i uzupełniających wysunął M. Cieślak (Zasady procesu karnego i ich system, ZN UJ "Prawo" 1956, nr 3).
210 *
5.2.1. Z HISTORII
waru porm sensi< bądź
*365 Zawsze ustawodawca chciał, by poznać prawdę w procesie. Różnie tylko
kształtowały się jej kryteria i nie zawsze w praktyce dążono do jej wykrycia.
Zachodził i nadal zachodzi ścisły związek tej zasady z zasadami formalnej
i swobodnej oceny dowodów. O tym, jaką prawdę przyjmowano, decydował rodzaj
stosowanej oceny dowodów - swobodnej lub formalnej. W starożytności już
znane były niektóre dowody, którym przypisywano szczególną moc rozstrzygania
(przyznanie, tortury niewolników, czasem ordalia). Mimo tych wyjątków racjo-
nalistyczny świat greckiego i rzymskiego antyku skłaniał się ku zasadzie prawdy
materialnej. Zmianę przyniosło wczesne średniowiecze. Irracjonalny system
postępowania dowodowego we wczesnym procesie germańskim, a później rozwój
formalnej oceny dowodów oznaczał wprowadzenie do procesu zasady prawdy
formalnej. Dopiero filozofia Oświecenia przyczyniła się do powrotu zasady
prawdy materialnej, równocześnie z wprowadzeniem do ustaw procesowych
swobodnej oceny dowodów.
Pojęcie prawdy materialnej zostało powszechnie przyjęte przez naukę procesu, choć spotkać się też można z określeniami: "zasada instrukcyjności", Instruktionsp-rinzip I0, kładącymi nacisk na aktywną rolę sądu w dochodzeniu prawdy, lub "zasada prawdy rzeczywistej"". Posługiwano się także niekiedy nazwą zasada "prawdy obiektywnej" celem uniknięcia sugestii, że mogłaby istnieć jakaś prawda formalna|:. Ostatnio zaś W. Daszkiewicz określił tę zasadę po prostu jako "zasadę prawdy" °.
5.2.2. ZNACZENIE ZASADY PRAWDY MATERIALNEJ
Jest to kluczowa zasada procesu karnego. Wszystkie inne zasady są jej podporządkowane l4. Zadaniem ich jest stworzenie warunków, w__który_ch_ realnę_ będzie poczynienie prawdziwych ustaleń faktycznych.
Zasady te w porównaniu z zasadą prawdy materialnej są więc znacznie bardziej szczegółowe, gdyż zakresy ich działania wyznaczają cele, którejdjjpFero razem wzięte składają się na cel zasady prawdy materialnej. Jeśli zatem miałoby okazać się na pewnym etapie rozwoju historycznego procesu i w konkretnych
10 Das Instruktionsprinzip (H.H. KUhne, Strafprozesslehre, Kęhl am Rhein 1978, s. 87). " S. Śliwiński, Polski proces karny przed sądem powszechnym. Zasady ogólne, Warszawa 1948, s. 111.
12 M. Cieślak w 1955 r. (Zagadnienia dowodowe w procesie karnym, Warszawa 1955), ale w 1971 r. wrócił do nazwy "prawda materialna" (Polska procedura karna, wyd. I, Warszawa 1971, s. 318); M. Jestrab, Zasada objektivni pravdy v trestnim rizeni, Praha 1981, s. 14 i n.).
13 W. Daszkiewicz, Proces karny. Część ogólna, Poznań 1996, s. 88; tenże, Prawo karne..., op.cit., s. 86. Określenie to przejął K. Marsza! (Proces karny, Katowice 1997, s. 62).
14 E. Krzymuski, który nazywał ją "najwyższą zasadą procesu karnego" (Wykład procesu karnego austriackiego, Kraków 1910, s. 5). Podobnie A. Murzynowski, który tylko dla niej rezerwuje pojecie "naczelnej zasady procesu karnego", jako zasady nadrzędnej nad pozostałymi (Istota i zasady..., op.cit., s. 110 i n.).
212
warunkach kulturowych, społecznych i ekonomicznych, że któraś x nich nie pomaga w poznaniu prawdy, to należy z takiej zasady bądź zrezygnować (w jej sensie abstrakcyjnym) Tprżyjąć zasadę przeciwną, odpowiednio ją konkretyzując, bądź tak ją zmodyfikować, aby zadanie to zaczęła spełniać. ----- -___.
5.2.3. ZASADA IN ABSTRACTO
Podstawowe pytanie, na które trzeba udzielić odpowiedzi, brzmi: co to jest *367 praw3aTnaTeTialna? Nie wdając się w szczegółowe rozważania z zakiesu gnozuo-logii, można ogranic^yTsrę^o^iwierdzeruaTże^rawdą j^f^ąd^goSńyTrzeczywis^ tością. Mówimy, że wtedy orzeczenie jest zgodne z prawdą, gdy ustalenia, na jakich ono się opiera, pokrywają się z rzeczywistością.
Skąd jednak przymiotnik "materialna"? Oznacza on przeciwstawienie sądu o rzeczywistości faktycznie z nią zgodnego prawdzie formalnej, czyli ta]dej[nu~~' sądowi o rzeczywistości, który uznaje się za prawdziwy, jeśli mieści się w pewnych ~" regułaćTi~z~gory "ustalonych Orzeczeniem prawdziwym formalnie będzie zatem orzeczenie zapadłe na podstawie oświadczeń stron, gdy prawo procesowe nie żąda ~~~ badania, czy mają one pokrycie w rzeczywistoścrjędzie riniuirzeczeoic~wydąne na podstawie dowodów albo domniemań, które prawo nakazuje przyjąć za J3odstawg ustaleń, bez względu na to, czy w konkretnej sytuacji zgadzają się one
miały miejsce.
Dokonywanie ustaleń faktycznych powinno odbywać się więc na podstawie różnych dowodów, nie zaś na podstawie ściśle przewidzianych co do liczby i charakteru 15 (np. wyłącznie zeznań dwóch świadków godnych zaufania, przyznania się, dowodu z badania krwi).
213
15 E. Krzymuski, op.cit., s. 5.
większ klasyc: myślei panem zostań Pc wcale
któryc reguł}
liczb z art _§§_§L
bieg] l
zacif
dow
]
ocer cho< śwu ślad nicŁ
zdo
ukra pra\
Spotkać też można określenie "prawda obiektywna" l6. Jest to tylko synonim prawdy materialnej, choć z naciskiem na nieco inny aspekt problemu. Nazwa_u_ wskaztrje7~zirsąd~w rzeczywistości pokrywa się z faktami, a nie z apriorycznie założonym wyobrażeniem (subiektywnym) Q rzeczywistości. Ostatecznie jednak sprowadza sie_to_określenie do tego samego, co nazwa "prawda materialna" - wskazuje na zgodność ustaleń faktycznych z rzeczywistością.
*368 Co to są "ustalenia faktyczne"? Są to stwierdzenia faktów dokonywane
w procesie, mające znaczenie dla decyzji procesowej.
Z reguły bez ustaleń faktycznych nie ma decyzji procesowych, choćby w grę wchodziły domniemania prawne lub faktyczne. Na_p.odsŁąwie tylko domniemań nie może zapaść wyrok skazujący w procesie karnym, w przeciwieństwie do^vyroku SS-ptectMU cywilnym.
Ustalenia faktyczne mogą mieć formę procesową lub pozaprocesową. Procesowe ustalenia faktyczne są to takie stwierdzenia faktów, do których dochodzi w wyniku czynności procesowych. I takie należy przyjmować przede wszystkim za podstawę decyzji procesowych.
Pozaprocesowe ustalenia faktyczne^jokonywane poza procesem lub podczas niego w ramach tzw. policyjnych czynności operacyjno-rozpoznawczych (*589, 7i38), nie mają na ogół bezpośredniego wpływu na decyzje procesowe. Są one zazwyczaj informacjami o faktach, które należy ustalić w toku czynności procesowych. Powiedziano "na ogół", bo jednak niekiedy pozaprocesowe ustalenia (w ramach czynności operacyjno-rozpoznawczych, utrwalone w tzw
|
WÄ
tki
|