Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Przypadające od około połowy XVI w. nasilenie ich aktywności miało wyraźny związek zarówno z utraceniem przez Anglię w 1558 r. portu francuskiego Calais, i z upadkiem rynku antwerpskiego w wyniku ekspansji hiszpańskiej.
203
W konsekwencji kurczenia się starych, blisko położonych rynków handlowych, tradycyjnie odwiedzanych przez Anglików od czasów średniowiecznych. Anglia stanęła w obliczu pilnej potrzeby znalezienia nowych możliwości zbytu dla swego sukna, od czego w dużym stopniu zależał gospodarczy rozwój kraju.
W 1553 r. Anglicy podjęli plan zorganizowania wyprawy wokół Europy północno-wschodniej do Chin i Indii, do legendarnych skarbów Wschodu. Myśl o takiej wyprawie wysuwał zresztą jeszcze Henryk VIII w 1527 r., argumentując, że wobec postępów Hiszpanii w eksploracji i podboju Ameryki, a Portugalczyków w Azji. naturalnym terenem do ekspansji dla Anglików pozostawała Północ. Obok mglistej wizji odkrycia północno-wschodniej drogi do Chin u podstaw angielskiej wyprawy na Morze Białe w 1553 r. leżała potrzeba znalezienia nowych rynków zbytu dla sukna angielskiego. którego wywóz przechodził właśnie w połowie XVI w. wyraźny kryzys. Wskazuje zresztą też na to duży udział w tej inicjatywie londyńskich eksporterów sukna wśród 240 kupców angielskich, którzy udziałami po 25 funtów szterlingów (łączne koszty wyniosły 6 tys. funtów) sfinansowali ekspedycję z 1553 r.
Wśród organizatorów tej wyprawy, która doprowadzi do założenia angielskiej Kompanii Moskiewskiej, stał słynny żeglarz Sebastian Cabot (syn Johna Cabota), a dalej Hugh Willoughby i Richard Chancellor. Z trzech wysłanych w 1553 r. statków tylko jeden dopłynął do ujścia Dźwiny, pozostałe utknęły w lodach u wybrzeży Laponii, a ich załogi wyginęły z głodu i zimna. Chancellor spotkał się z życzliwym przyjęciem na dworze Iwana IV i powrócił do Anglii z pismem cara do królowej angielskiej, w którym ten wyrażał pragnienie rozwinięcia handlu z Anglią i nadania jej kupcom przywilejów handlowych. W 1555 r. został wydany przez Marię Tudor przywilej tworzący angielską Kompanię Moskiewską (Muscovy Company), organizację typu spółki akcyjnej dla handlu z Rosją. Od tego czasu, za pośrednictwem niebezpiecznej drogi północnej wokół wybrzeży Skandynawii, a w latach moskiewskiej okupacji Inflant również przez bałtycki port Narwę, była Moskwa ważnym odbiorcą angielskiego sukna, zaopatrując Anglię w liny okrętowe, len, konopie, futra, wosk i skóry. Należy dodać, że w swym handlu moskiewskim przez Narwę natrafili Anglicy na poważne trudności wynikające z zastosowanej przez Polskę blokady Narwy w okresie wojny północnej w latach 15631570. W ten sposób Polska broniła się nie tylko przed dostawami angielskiej broni do Moskwy, ale i przed
204
konkurencją rynku moskiewskiego w bałtyckim handlu z Europą zachodnią.
Dla rozwijania handlu bałtyckiego została zorganizowana w Anglii w 1579 r. Kompania Wschodnia, której geneza wiąże się zarówno z upadkiem Antwerpii, stanowiącej dla Anglików od dawna wygodny rynek zaopatrzenia również w towary bałtyckie, jak i końcową fazą walki Anglii z Hanzą, zazdrośnie strzegącą swego monopolu w handlu północnym. Założenie przez kupców angielskich w 1567 r. miejsca składu w Hamburgu było już poważnym wyłomem w monopolu hanzeatyckim. Po wygaśnięciu 10-letniego kontraktu z Hamburgiem, który pod naciskiem Hanzy odmówił dalszego przedłużenia umowy, kupcy angielscy założyli swój skład w Elblągu, wykorzystując dogodną tam dla siebie sytuację w związku z rywalizacją Elbląga z potężnym Gdańskiem oraz skutkami buntu Gdańska przeciwko królowi polskiemu w 1577 r. Kompanię Wschodnią (Eastland Company) utworzyła grupa 65 głównie londyńskich hurtowników, będących równocześnie w dużym stopniu członkami kompanii Kupców Ryzykantów i innych kompanii angielskich. Podobnie jak i w innych tego typu organizacjach handlowych przewagę w Kompanii Wschodniej uzyskała bogata oligarchia kupiecka Londynu, która nie dopuszczała do większego udziału w handlu i władzach kompanii zarówno uboższych kupców angielskiej stolicy, jak i przedstawicieli innych portów wschodnioangielskich (Hull, Newcastle, Ipswich, Lynn).
Najważniejszym partnerem Anglii w handlu bałtyckim była Polska, do której głównie szło wywożone przez Kompanię Wschodnią szerokie sukno, stanowiące wraz z innymi gatunkami tekstyliów aż około 80 90% wartości całego angielskiego wywozu do strefy bałtyckiej. Obok sukna poważne znaczenie w tym wywozie miały skórki, ołów, cyna, towary kolonialne i inne. Najważniejszą pozycję w angielskim przywozie bałtyckim stanowiły idące głównie z Polski towary okrętowe: len, konopie, liny okrętowe, smoła, dziegieć, żelazo (był to szwedzki osmund przekuwany w Gdańsku), drewno i inne. Z innych towarów bałtyckich należy wymienić zboże, zwłaszcza żyto, popiół, wosk itd.
Angielscy kupcy uprawiający handel z Hiszpanią i Portugalią założyli w 1577 r. Kompanię Hiszpańską (Spain Company), posiadającą duże znaczenie dla Anglii w handlu suknem i zbożem. Angielski handel śródziemnomorski po pewnym rozwoju w XV w.. podupadł w połowie XVI w. i dopiero w 1581 r
|
WÄ
tki
|