Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Psychologowie poznawczy dopiero zaczynają rozumieć, w jaki sposób ją przeprowadzamy. Postaramy się uprościć ten problem, zwracając uwagę na cztery procesy spostrzeżeniowe, w które angażują się ludzie przed, w czasie i po interakcji społecznej. Te procesy obejmują stwierdzenie (1) tego, czym jest sytuacja, (2) tego, kim jest druga osoba, (3) tego, kim jesteś ty i jaki rodzaj relacji istnieje między twoją podmiotowością a drugim, (4) dlaczego sprawy toczą się tak, jak się toczą. Przeanalizujmy każdy z tych procesów dokładniej. 4-
Ocenianie sytuacji , , r:
Im więcej wiemy o poszczególnych sytuacjach, w których wchodzimy w interakcje z innymi, tym jest bardziej prawdopodobne, że wyślemy skuteczne komunikaty. Proponujemy trzy użyteczne sposoby poradzenia sobie z sytuacjami: (1) identyfikacja epizodu, (2) poznanie skryptu oraz (3) spostrzeżenie możliwych konsekwencji kolejnych skryptów.
Identyfikacja epizodu
Wszyscy byliśmy kiedyś w sytuacjach, w których nie wiedzieliśmy, co się dzieje lub co robić. Zapoznawanie się z obcą kulturą lub poddanie się procesowi inicjacji w kole studentek czy jakiegoś bractwa to przykłady sytuacji, które w naszym odczuciu nie są zbyt dobrze określone. Wiedza o sytuacji może sprawić, że interakcje będą o wiele łatwiejsze. W swojej najprostszej formie sytuacja jest miejscem z dodaną definicją"1. Gdy wchodzimy do jakiegoś miejsca, naszym
1 S. Deetz, S. Stevenson, Managing Interpersonal Communication, New York, Harper & Rów, 1986, s. 58.
202
pierwszym zadaniem jest zyskanie pewnej samoorientacji lub ustalenie własnego położenia. Jednym ze sposobów realizacji tego zadania jest postawienie prostego pytania: Gdzie jestem?" Codziennie znajdujemy się w przeróżnych miejscach: w samochodzie, w domu czy pracy, w pasażu handlowym, w ZOO, kościele lub na dworcu autobusowym itd. To, gdzie jesteśmy, determinuje w znacznym stopniu to, co możemy zrobić. Zidentyfikowanie miejsca jednak nie wystarcza. Na przykład budynek kościoła może służyć jako miejsce modlitwy, zawierania ślubów, spotkania przy lodach, a nawet gry w bingo. Komunikowanie się we właściwy sposób wymaga rozpoznania fizycznych i społecznych wskazówek, które określają epizod lub dokonujące się działanie.
Każdą kulturę cechuje pewien układ społecznych epizodów lub działań, które powinny być podejmowane przez jej członków. Dla jednostki epizodami społecznymi są wewnętrzne przedstawienia poznawcze odnoszące się do powszechnych, ponawiających się rutynowych interakcji w ramach określonego środowiska kulturowego"2. Czy podać kilka typowych społecznych epizodów? Uczestniczenie w wystawnym obiedzie rodzinnym, branie udziału w zebraniu nauczycieli i rodziców, planowanie imprezy, plotkowanie. Skąd wiemy, w które epizody mamy wchodzić? Często wówczas gdy zaczynamy z kimś rozmowę, przychodzi nam do głowy konkretny epizod. Być może znasz kogoś, kto lubi wszczynać kłótnie" lub prowokować brata lub siostrę, by wywołać ich irytację. Często wchodzenie w jakiś epizod łączy się z procesem negocjacji - jedna z osób sugeruje pewną aktywność, a druga od razu przeciwstawia jej odmienną opcję, jak w tej rozmowie:
LAURA: Zauważyłam, że Kmart wyprzedaje kosiarki do trawy.
BUD: To jest mój jedyny wolny wieczór w tygodniu. Nie mam zamiaru spędzać go na kupowaniu kosiarek. Poza tym dziś wieczorem są ciekawe występy w wesołym miasteczku.
Interakcja społeczna jest niekończącym się tańcem, w którym uczestnicy przyjmują wzajemne zaproszenia do wchodzenia w różne epizody i odmawiają ich przyjęcia. Gdy na przykład dwóch starych przyjaciół spotyka się przypadkowo na ulicy, pytanie Czy mogę ci coś postawić?" jest zaproszeniem do wejścia w epizod pogadania o starych czasach". Odmowa wypicia, na przykład z tego powodu, że nie chce ci się pić, oznaczałaby niezrozumienie sytuacji wskazywałaby na niezdolność do rozpoznania, w jaki sposób druga osoba zdefiniowała sytuację.
Używanie skryptów jako przewodników w interakcji: epizody otwarte, zamknięte i definiowane
Gdy ludzie odgrywają jakiś epizod, mogą zachowywać się zgodnie z pewnym skryptem. Jest to sekwencja wydarzeń, którą w znacznym stopniu
2 J. Forgas, Affective and Emotional Influences on Episode Representations, w: Social Cog-nition: Perspectives on Everyday Understanding, J. Forgas (red.), London, Academic Press, 1981, s. 165-180.
203
można przewidzieć. Na przykfad niektóre z epizodów w klasie szkolnej dokonują się według skryptu, inne zaś nie
|
WÄ
tki
|