Nie chcesz mnie, Ben. Składam się z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobiną gównianego szaleństwa.
Ilekro� uda si� nam przenikn�� taki motyw jasnym poznaniem,
tylekro� osi�gamy now� zdobycz w dziedzinie wolno�ci.
Stosunek moich pogl�d�w do najwa�niejszego wydarzenia
filozoficznego nowszej doby, tj. do �wiatopogl�du Edwarda
Hartmanna, poruszam w tej ksi��ce wyczerpuj�co, o ile wchodzi w
gr� zagadnienie poznania.
Niniejsza ksi��ka jest wst�pem do "Filozofii wolno�ci",
kt�ra uka�e si� wkr�tce w formie wyczerpuj�cej ten przedmiot.
Podniesienie warto�ci istnienia ludzkiej osobowo�ci jest
ostatecznym celem wszelkiej nauki. Kto uprawia nauk� w innych
zamiarach, ten pracuje tylko dlatego, bo widzia�, �e to robi�
jego nauczyciel, albo po prostu dlatego, �e przypadkowo tego si�
w�a�nie nauczy�. Takiego badacza nie mo�na jeszcze uwa�a� za
"wolnego my�liciela".
Prawdziw� warto�� nadaje nauce dopiero filozoficzne
wyja�nienie znaczenia jej rezultat�w dla cz�owieka. Chcia�bym
si� przyczyni� do tego wyja�nienia. Mo�e by� jednak, �e
wsp�czesna nauka wcale sobie nie �yczy filozoficznego
uzasadnienia. Wtedy jest rzecz� pewn� , �e niepotrzebnie
napisa�em t� ksi��k�; niemniej jednak pewnym jest , �e
dzisiejsza uczono�� �owi ryby w m�tnej wodzie i sama nie wie,
czego chce.
Ko�cz�c t� przedmow� chcia�bym jeszcze do��czy� jedn�
osobist� uwag�. Moje filozoficzne pogl�dy przedstawia�em dot�d
zawsze w zwi�zku ze �wiatopogl�dem Goethego, do kt�rego drog�
wskaza� mi m�j nade wszystko uwielbiany nauczyciel K.J.Schr�er.
W swoich badaniach Goethego wzni�s� si� on - moim zdaniem -
dlatego tak wysoko, poniewa� jego duchowy wzrok wybiega zawsze
nad szczeg�y i zwraca si� ku ideom.
Teraz jednak - spodziewam si� - ksi��ka ta wyka�e dowodnie, �e
moje pogl�dy stanowi� samoistn� ca�o��, kt�rej nie trzeba
koniecznie wyprowadza� ze �wiatopogl�du Goethego. Rzucone tu
my�li, kt�re rozwijam dalej w "Filozofii Wolno�ci", powstawa�y
w ci�gu wielu lat. Z g��bokiego uczucia wdzi�czno�ci dodam
jeszcze, �e dom rodziny Specht w Wiedniu, gdzie zajmowa�em si�
wychowaniem ich dzieci, by� dla mnie wraz z jego pe�n� ciep�a
atmosfer� bardzo po��danym �rodowiskiem, w kt�rym mog�em odda�
si� tej mojej pracy. Nast�pnie, �e nastr�j sprzyjaj�cy
ostatecznemu wyko�czeniu niejednej my�li mojej "Filozofii
Wolno�ci" /naszkicowanej tu og�lnie w ostatnim, 8-mym
rozdziale/ zawdzi�czam pobudzaj�cej wymianie my�li z moj� drog�
przyjaci�k� R� Mayreder. Niebawem maj� wyj�� z druku jej
prace literackie, dzie�a jej subtelnej i wytwornej natury
artystycznej.
Pisano w Wiedniu z pocz�tkiem, grudnia 1891r.
WST�P
Zadaniem moim jest za pomoc� analizy aktu poznawczego,
cofaj�c si� a� do ostatecznych jego element�w - sformu�owa�
problem poznania i wskaza� drog� jego rozwi�zania. Zaczynam od
krytyki teorii poznania, opieraj�cych si� na Kancie, i
wykazuj�, �e z tego punktu widzenia nigdy nie zdo�amy rozwi�za�
odno�nych zagadnie�. Musz� przy tym zaznaczy�, �e podstawowe
prace Volkleta /Erfahrung und Denken. Kritische Grundlegung der
Erkenntnistheotie von Johannes Volklet. 1886./ i jego gruntowne
badania, jakie przeprowadzi� nad poj�ciem do�wiadczenia
znacznie u�atwi�y moj� pr�b� precyzyjnego okre�lenia poj�cia
"tego co mamy dane" . Mam nadziej�, �e stworzy�em podstaw� do
przezwyci�enia subiektywizmu, kt�ry cechuje wszystkie teorie
poznania oparte na Kancie. S�dz�, i� dokona�em tego przede
wszystkim drog� przeprowadzenia dowodu, �e subiektywna forma, w
kt�rej obraz �wiata pojawia si� przed naszym aktem poznawczym
(zanim jeszcze zdo�ali�my opracowa� j� naukowo) jest tylko
koniecznym etapem, kt�ry przezwyci�amy w�a�nie w samym
procesie poznania. Tak zwane do�wiadczenie, uwa�ane tak ch�tnie
przez pozytywist�w i neokantyst�w za co� jedynie pewnego, jest
dla mnie w�a�nie czym� najbardziej subiektywnym. Wykazuj�c to,
stwarzam idealizm obiektywny, jako konieczny wynik teorii
poznania, kt�ra rozumie sama siebie. M�j idealizm r�ni si� tym
od metafizycznego, absolutnego idealizmu Hegla, �e istoty
roz�amu rzeczywisto�ci na byt, kt�ry jest dany, i poj�cie
poszukuj� w poznaj�cym podmiocie, a mo�liwo�� ich skojarzenia
widzi nie w obiektywnej dialektyce �wiata, tylko w subiektywnym
procesie poznania. Stanowisko moje zaznaczy�em ju� raz w r. 1885
w ksi��ce pod tytu�em "Grundlinien einer
Erkenntnistheorie", pos�uguj�c si� tam co prawda zupe�nie inn�
metod� i nie cofaj�c si� a� do najpierwszych, niez�o�onych
element�w poznania.
Podaj� tu nowsz� literatur�, kt�ra styka si� y moimi
rozwa�aniami. Przeczyta�em nie tylko prace do kt�rych moja klika
odnosi si� bezpo�rednio, lecz tak�e wszystkie dzie�a,
opracowuj�ce zagadnienia podobne do poruszonych tu przeze mnie.
Pomijam oczywi�cie dzie�a klasyk�w filozofii.
Dla teorii poznania wog�le wchodz� w rachub�:
Avenarius, Philosophie als Denken der Welt Gem�� dem Prinzip der
kleinsten Kraftmasse. Leipzig 1876. Kritik der
reinen Erfahrung. I. Bd. Leipzig 1888.
Baumann J.J. , Philosophie als Orientierung �ber die Welt.
Leipzig 1872.
Bahnsen, Der Wiederspruch im Wissen der Welt. I. Bd. Berlin
1880.
Beck, J.Sing., Einzig richtiger Standpunkt, an dem die
kritische Philosophie beurteilt werden mu�. Riga
1786.
Bergmann, Jul., Sein und Erkennen. Berlin 1880.
Benecke, Friedr. Ed., Systhem der Metaphysik und
Religionsphilosophie. Berlin 1890.
Biedermann, A.E., Christliche Dogmatik. Berlin 1884/5. Bd.I.
s.51 - 173.
Cohen, Kants Theorie der Erfahrung. Berlin 1871.
Dilthey W., Einleitung in die Geisteswissenschaften. Leipzig
1883./ w szczeg�lno�ci zozdzia�y wst�pne, traktuj�ce
o stosunku teorii poznania do innych nauk. Nast�pnie
wspomnie� jeszcze nale�y: Beitrege zur L�sung
unseres Glaubens an die Realit�t der Aussenwelt und
seinem Rech von W. Dilthey. Sitzungsberichte der
K�nigl. preu�. Akademie der Wissenschaften zu Berlin.
XXXIX XL. Berlin 1890./
Dreher E., �ber Wahrnehmung und Denken. Berlin 1878.
Dorner , Das menschliche Ekennen. Berlin 1887
|
Wątki
|
