Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
.., s. 121, 122.
5 R. Torzecki, Kwestia..., s. 41.
6 R. Torzecki, Kwestia..., s. 45; W. Mędrzecki, Województwo..., s. 98; H. Cimek, Legalne chłopskie partie rewolucyjne w Drugiej Rzeczypospolitej, Białystok 1988, s. 71, 72.
404
RÓWNI Z RÓWNYMI?
nawet działalność na rzecz ofiar powodzi. Matecznikiem Sel-Robu stało się województwo wołyńskie, gdzie był najsilniejszą ukraińską partią polityczną. Skutkiem infiltracji partii przez KPZU był rozłam na Prawicę (Sel-Rob wołyński z Czuczmajem na czele) i Lewicę (lwowski)7. Jesienią 1929 r. rozwiązano Sel-Rob Prawicę, której w 1928 r. udało się zdobyć 3 mandaty poselskie (M. Czuczmaj, Adrian Seniuk, Stepan Wołyniec) i jeden senatorski (S. Kozicki).
Wygaszenie konfliktu między ukraińskimi komunistami zaowocowało zjednoczeniem się obu frakcji na kongresie we Lwowie 24 maja 1928 r. Utworzono tam mocno związany z ZSRR Sel-Rob Jedność. Radykalizacja partii nastąpiła podczas wyborów parlamentarnych w 1928 r., do których poszła samodzielnie, zdobywając 114 tys. głosów (tj. 45 proc. głosów oddanych przez Ukraińców) i uzyskując 7 mandatów do parlamentu. Od tego czasu stała się dla polskich władz głównym przeciwnikiem. Podczas uzupełniających wyborów parlamentarnych w maju 1930 r. Sel-Rob uzyskał już tylko 44 tys. głosów i nie wprowadził do Sejmu ani jednego reprezentanta. Nie udało się Sel-Robowi Jedność zdobyć wpływów na Polesiu. KPZU i Sel-Rob Jedność w przeciwieństwie do pozostałych opozycyjnych partii ukraińskich na Wołyniu opowiadały się za przejęciem ziemi przez miejscowy proletariat wiejski, w tym również przez Polaków. 26 września 1932 r. Sel-Rob został rozwiązany pod zarzutem współpracy z komunistami Od tego czasu partia ta działała w konspiracji, co doprowadziło do spadku jej wpływów. Jej osłabienie było także spowodowane działalnością wojewody Józewskiego i polityką władz sowieckich w USRR8. Z czasem Sel-Rob zaczął pozyskiwać zwolenników dzięki włączeniu się do walki o ukrainiza-cję szkół powszechnych, obniżenie podatków i oddłużenie wsi. Jego działacze uczestniczyli w obradach zjazdu cerkiewnego w Łucku9.
Głównym zapleczem politycznym Sel-Robu była biedota wiejska. Mimo radykalizmu programowego partia koncentrowała się na działalności parlamentarnej, samorządowej oraz wpływaniu na istniejące na Wołyniu organizacje gospodarcze i oświatowe. To właśnie stało się przedmiotem konfliktu z UNDO oraz USRP. Upolitycznienie organizacji gospodarczych i społeczno-kulturalnych nie było dla nich korzystne. Na przykład opanowanie powiatowych oddziałów Proswity przez Sel-Rob i KPZU w Dubnie i Włodzimierzu było powodem ich zamknięcia.
Mniejsze wpływy miało działające od lipca 1931 r. lewicowe Ukraińskie Zjednoczenie Socjalistyczne (USO), które realizowało program zbliżony do Sel-Robu Jedność. W 1934 r. władze zlikwidowały tę organizację, oskarżając ją o prowadzenie działalności komunistycznej jako przybudówka KPZU10.
7 Sprawy Narodowościowe", nr 5:1927, s. 495 i n.
8 Z. Zaporowski, Wołyńskie...., s. 28, 29.
9 Sprawy Narodowościowe", nr 6:1932, s. 664, 665; Z. Zaporowski, Wołyńskie..., s. 49, 50.
10 W. Mędrzecki, Województwo..., s. 100; Sprawy Narodowościowe", nr 2-3:1934, s. 246,247; nr 4:1934, s. 440.
Działalność polityczna Ukraińców w latach 1926-1935
405
Przypomnijmy, że utworzona jeszcze w 1917 r. w Kijowie eserowska Ukraińska Partia Socjalistów Rewolucjonistów 14 lutego 1926 r. połączyła się z Ukraińską Partią Radykalną (UPR) z Galicji Wschodniej, tworząc Ukraińską Socjalistyczno-Radykalną Partię (USRP). W swoim programie domagała się reformy rolnej bez odszkodowania, przejęcia naczelnej władzy przez rady ludu pracującego" i powstania niepodległej, socjalistycznej Ukrainy. Programowo była antypolska i anty sowiecka. Przed wyborami samorządowymi w Galicji Wschodniej w 1927 r. szukała porozumienia z socjalistycznymi partiami innych mniejszości narodowych. Współdziałała z UNDO. Nie utrzymywała natomiast kontaktów z polskimi socjalistami. Podczas wyborów parlamentarnych na Wołyniu w 1928 r. partia odniosła sukces, uzyskując około 70 tys. głosów i mandat poselski dla Semena Żuka. W kolejnych wyborach uzupełniających zdobyła na Wołyniu dwa mandaty dla Iwana Własowskiego i Andrija Niwinskiego11.
Hasła partii były adresowane do mieszkańców miast i wsi, ale w szeregach USRP w latach dwudziestych dominowało zubożałe chłopstwo. W latach trzydziestych USRP działała głównie w środowiskach inteligencji. W 1930 r. liczyła około 13 tys. członków12. Liderami partii byli m.in. znani działacze ukraińscy, jak: Dmytro Ładyka, Mychajło Matczak, dr Lew Baczynski, dr Osyp Kohut, dr Iwan Makuch, Mychajło Wachniuk, dr Matwij Stachiw i dr Stepan Ripecki. USRP wydawała tygodnik Hromadśkyj Hołos" i tygodnik dla młodzieży Kameniari"13.
Na Wołyniu USRP najaktywniej działała we wschodnich powiatach: krzemienieckim, zdołbunowskim i rówieńskim. Kierował nią Andrij Paszczuk, a po jego przejściu do komunistów Semen Żuk, którego w styczniu 1931 r. skazano na dwa lata więzienia za antypaństwowe przemówienia na wiecach przedwyborczych14. Jego uwięzienie sparaliżowało działalność USRP. W celu rozszerzania doświadczeń galicyjskich na niwie oświatowej, spółdzielczo-gospodarczej i politycznej" dużą wagę przywiązywano na Wołyniu do działalności organizacji spółdzielczych i oświatowych. Działał tam także Komunistyczny Związek Młodzieży Ukraińskiej15.
W grudniu 1928 r. grupa ukraińskich socjalistów reaktywowała rozwiązaną w styczniu 1924 r. Ukraińską Partię Socjalno-Demokratyczną (USDP). W skład jej kierownictwa weszli: Łew Hankewicz, Semen Wityk, Iwan Kwasnycia i Jacek Ostapczuk. Ukraińscy socjaldemokraci nie odzyskali jednak dawnej roli. Ich wpływy ograniczały się do drobnej własności ziemskiej i proletariatu miejskiego. Organami prasowymi USDP były:
11 Sprawy Narodowościowe", nr 2:1927, s. 158; M. Feliński, Program Ukraińskiej Partii Socjalistycz-no-Radykalnej, Sprawy Narodowościowe", nr 1:1928, s. 32^4-0; W. Bonusiak, Kto..., s. 24; W. Mędrzecki, Województwo..., s. 101-103.
12 A. Chojnowski, Ukraina..., s. 86.
13 R. Torzecki, Kwestia..., s. 46, 47.
14 J. Kęsik, Zaufany..., s. 112; Z. Zaborowski, Wołyńskie..., s. 51.
15 W. Mędrzecki, Województwo..., s. 110.
406
RÓWNI Z RÓWNYMI?
Zemla i Wola", Wpered" i Robitnyk". USRP i USDP współpracowały z polskimi socjalistami16.
W latach dwudziestych ukraińskie partie polityczne opowiadające się na Wołyniu za współpracą z Polakami traciły poparcie i znikały ze sceny politycznej. Dopiero utworzone na kongresie w Łucku 29 czerwca 1931 r. z inicjatywy, a przynajmniej za aprobatą wojewody Henryka Józewskiego Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie (WUO), które miało w programie współpracę polsko-ukraińską, uzyskało solidniejsze zaplecze. Jego podstawę stanowiły terenowe komitety BBWR
|
WÄ
tki
|