Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
zwolenników, są ulegli, i łatwo się podporządkowują. Współpraca układa się z nimi zgodnie, nie mają bowiem z reguły własnych planów, koncepcji, ustępują w wypadku kontrowersji. Ich bilans emocjonalny jest ujemny, więcej dają oni innym, niż otrzymują. Sytuację tę przedstawia rysunek 8.
x y 0
i Rys.8
Można przyjąć tytułem hipotezy, że ich podporządkowanie się w dzieciństwie autokratycznym rodzicom wytwarza w nich pewną wrogość, która ze względu na życzliwe postawy jest redukowana. Wrogość ta w wypadku, gdy skumuluje się z późniejszymi frustracjami, może prowadzić do reakcji agresywnych w specyficznych sytuacjach, np. wówczas gdy zachowanie ich jest anonimowe, gdy partner, który nad nimi górował, staje się nagle słabszy i od nich zależny.
OSOBOWOŚĆ PARANOIDALNA
Osobników tej kategorii charakteryzuje zwiększona wrażliwość emocjonalna, są oni bardzo czuli na wszelkie oznaki postaw i uczuć innych ludzi w stosunku do siebie. Przejawiają silne zagrożenie wewnętrzne, w związku ż czym ich epercepcja jest nieścisła i nietrafna. W otoczeniu są oni skłonni dostrzegać przeważnie postawy negatywne; nawet oznaki życzliwości i przyjaźni wywołują u nich postawy nieufne. Ich epercepcja, jeśli chodzi o znak, jest z reguły negatywna, oczekują oni od otoczenia postaw ujemnych, wrogości. W związku z tym osobnicy paranoidalni są często agresywni, zaczepni. Długo pamiętają rzekome krzywdy wyrżądzone im, nie przebaczają na ogół innym, skłonni są do obmyślania latami zemsty i rewanżowania się za zło, jakiego doznali od ludzi. Swoje niepowodzenia przypisują wrogości innych, ich knowaniom, złym intencjom.
Epercepcję negatywnych postaw otoczenia i zachowania wrogie osobników . paranoidalnych ilustruje rysunek 9.
?OS
x y Epercepcj.~
3 obniżaj~ca 1
Rys.9
Jeśli chodzi o psychologiczne mechanizmy tworzenia się osobowości paranoidalnej, to u jej podstaw leżą zmienne postawy uczuciowe otoczenia, a szczególnie rodziców. Osobnik paranoidalny doznaje w dzieciństwie więcej wrogości i uczuć ujemnych lub obojętnych niż ,życzliwości. Ta ostatnia pojawia się sporadycznie, np. w przypływie dobrego humoru rodziców. W związku z tym osobnik taki uczy się, że otoczenie nienawidzi go, że nie można ufać nikomu, że trzeba ciągle uważać, bo w każdej chwili może go ktoś zaatakować. Osobnicy paranoidalni generalizują epercepcję negatywnych postaw osób znaczących na całe otoczenie, co istotnie zaburza ich stosunki z ludźmi.
Stosunki społeczne osobników paranoidalnych z otoczeniem obfitują w zadrażnienia i konflikty. W rodzinie, zakładzie pracy nie tylko trudno z nimi wspólżyć, lecz również próby nawiązania z nimi rzeczowej współpracy natrafiają ze względu na ich nieufność i wrogość na liczne trudności_
OSOBOWOŚĆ MASOCHISTYCZNA
Postawy masochistyczne charakteryzuje mniej lub bardziej nasilona tendencja do negatywnego oceniania się, nielubienia siebie, karania bądź samoudręczania. Osobnicy przejawiający tego rodzaju postawy często jawnie dyskredytują się mówiąc: jaki ze mnie łajdak, dureń, egoista, poniżają się społecznie przez przyjmowanie usług, świadczeń, które im z racji ich pozycji społecznej, stanu zdrowia itp. obizktywnie nie przysługują. W niektórych przypadkach masochizmu mamy do czs~nienia z autoagresją fizyczną, np. jedzeniem rzeczy, które szkodzą jednostce, kaleczeniem się, tzw. połykami u przestępców, pozorowanymi samobójstwami.
Przeciętny, normalny człowiek ma na ogół pozytywny stosunek do siebie samego i akceptuje swoją osobę w sensie fizycznym i psychicznym. Oczywiście posqawa ta w trudniejszych okresach życia, w sytuacji popełnienia czynów nieząodnsch z ja idealnym jednostki itp. może się zmieniać i ewoluować w kierunku ujemnej, niemniej jednak wykazuje ona na ogół tendencję do utrzymyania się na poziomie względnie dodatnim. Postawa pozytywna wobec siebie jest postawą normalną, zdrową, konstruktywną społecznie. Postawa ta sprz5 ja utrzy-manio stanu względnej równowagi z otoczeniem społecznym i jest przejawem dodatniej homeostazy. Co sprawia, że pewne jednostki nie przejawiają tej tenden:ii wla~=Twej osobnikom normalnym i wykazują trwałą ujemną postawę wobec siebie ..labując się" niejako w niej.
206
Na większość zachowań ludzkich można patrzeć z punktu widzenia redukcji napięć i zaspokajania potrzeb. Tendencję do samoudręczania, do negatywnych ocen i postaw wobec siebie można również traktować jako zachowania redukujące napięcie wewnętrzne i przynoszące jednostce nagrody. Powstaje pytanie, w jaki sposób jednostka uczy się tego rodzaju zachowań i jaka jest ich psychologiczna geneza?
U podłoża większości zachowań nerwicowych leży blokada ważnych dla jednostki potrzeb, np. potrzeby bezpieczeństwa, afiliacji, uznania. Frustracja potrzeb wyzwala u jednostki lęk, który w wypadku kumulacji frustracji może ulec generalizacji. Szczególnie silny i destruktywny lęk wytwarza się w związku z przekraczaniem przez dziecko nakazów i norm społecznych i z powodu blokady potrzeby dodatniej samooceny. Sytuacja powyższa ulega zaostrzeniu wówczas, gdy rodzice są autokratyczni i za przekroczenie norm stosują ostre sankcje. Aby zredukować lęk i poczucie winy, dziecko może się przyznać do wykroczenia, otrzymać karę i uzyskać przebaczenie. W przypadkach gdy przyznanie się do winy grozi zbyt surową karą, dziecko zataja wykroczenie i przeżywa intensywne poczucie winy, które zbliża się pod wieloma względami do lęku. Redukcję winy może osiągnąć przez samokaranie się, samoudręczanie się. Np. dziecko winne przestaje jeść drugie śniadanie, rezygnuje z rozrywek, słodyczy itp. Bywa również tak, że wykroczeniom dziecka nie towarzyszy przebaczenie i zapomnienie o postępku ze strony rodziców, stale pamiętają oni o jego rzekomych złych skłonnościach i przy lada okazji wypominają je i przypominają. Wzmacniane w ten sposób poczucie winy utrwala sil i przekształca w stałą negatywną ocenę, która wywołuje intensywne oczekiwania kar i niechęcą ze strony otoczenia. Tego rodzaju postawy również prowadzą do autodeprecjacji zachowania prowokującego otoczenie do karania, dyskredytowania jednostki bądź do zachowań zależnych, wywołujących u osób najbliższych postawy współczucia, litości, opieki.
Stosunki osób o tendencjach masochistycznych z otoczeniem społecznym mogą układać się na zasadzie reakcji intrapunitywnych i ekstrapunitywnych. W pierwszym przypadku osobnik sam się karze, np. dyskredytuje się, wyrzeka przyjemności, rezygnuje z awansu, w drugim tak manipuluje zachowaniem interpersonalnym, że wywołuje u otoczenia reakcje agresywne, karzące. Np
|
WÄ
tki
|