Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Schizma między Rzymem i Bizancjum, do Wórej doszło w 1054 roku, dała podziałowi geopolitycznemu Europy podbudowę religijną. Europa łacińsko-rzymska rozrosła się poza dawną Europę karolińską i obejmowała obszar zachód od Łaby i łuku karpackiego, rozciągający się od polskiego i węgierskiego, natomiast granice pomocne oy tożsame ze strefą graniczną późniejszych Prus Wschodnich zajmowaną przez zakon krzyżacki.
304
Bałtyku po Adriatyk. W sensie politycznym granice wschodnie mniej więcej odpowiadały linii demarkacyjnej królestw polskiego i węgierskiego, natomiast granice północne były tożsame ze sferą graniczną późniejszych Prus Wschodnich, zajmowaną przez zakon Krzyżacki.
Od VIII wieku chrześcijańska Europa stykała się na p dniu ze światem islamskim. Sto lat po śmierci Pron kalifowie stworzyli imperium, które rozciągało się od Indu przez Syrię, Palestynę, Półwysep Arabski, Egipt, Afrykę Północną po Półwysep Iberyjski. Z upadkiem Grenady w 1492 roku islam definitywnie stracił władzę nad Hiszpanią, któi Arabowie nazwali al-Andalus.
Od połowy XIV stulecia państwo osmańskie ciągle eksp; dowało z południowego wschodu w kierunku Europy Centralnej. Dynastia Osmanów podbiła Półwysep Bałkański, a w 145 roku, zajmując Konstantynopol, położyła kres cesarstwu bizantyjskiemu. Dwukrotnie - w 1529 i w 1683 roku - Turcy dotarli do bram Wiednia. Od 1526 roku (bitwa pod Mohaczem) do końca XVII wieku znaczna część Węgier pozostawała pod panowaniem tureckim8.
Od czasów średniowiecza przez Europę przebiega granica wewnętrzna, która dość dokładnie odpowiada dawnej granicy wschodniej cesarstwa karolińskiego. Granica między europejskim zachodem i wschodem wynikała z odmienności systemów gospodarczych i społecznych w obu częściach Europy. Kształt dawnej linii granicznej powtórzył się - z pewny: odstępstwami na ziemiach Turyngii - w XX wieku. Podcz; konferencji jałtańskiej w 1945 roku trzej wielcy - Rooseveli Stalin i Churchill - podzielili Europę na dwie części, z niem upiorną dokładnością kopiując dawne granice.
Druga linia demarkacyjna między Europą Zachodnią i ropą Wschodnią leży bardziej na wschód ma religijny charakter. Oddziela ona zachodnie chrześcijaństwo katolickie
8 Na mocy traktatu pokojowego, zawartego w Karlowicach w 1699 roku, Węgry, z wyjątkiem trójkąta między Maruszą, Temeszem i twierdzą Temesvar, zostw wyzwolone spod panowania osmańskiego. Na temat Węgier czasów władzy tureck'' por.: Pćter Hanak (red.), Die Geschichte Ungarns. Von den Anfdngen bis zur Gegetwart 2., poprawione wydanie, Budapeszt 1991, ss. 53-93. Węgierski oryginał ukaza' w 1986 roku w Budapeszcie pod tytułem: Egy ezredev. Magyarorszdg rmid tdrtet
od wschodniego chrześcijaństwa prawosławnego. Linia ta biegnie wzdłuż granic wschodnich Finlandii, Estonii, Łotwy, następnie przez Białoruś, Ukrainę, po czym przecina Ruminię, w której Siedmiogród zalicza się jeszcze do świata łacińskiego. Kronstadt, dzisiejszy Brasov, ze swą gotycką katedrą jawi się wielu turystom jako ostatni bastion łacińskiego Zachodu. Potem granica między zachodem i wschodem Europy biegnie przez byłą Jugosławię i mniej więcej odpowiada granicy między Chorwacją i Słowenią z jednej strony a resztą Jugosławii, to znaczy Serbią i Czarnogórą, z drugiej. Na linii tej leży Bośnia-Hercegowina. Ponadto na Bałkanach granica mniej czy bardziej pokrywa się z granicą między dawnymi imperiami habsburskim i osmańskim. Zarysowana tu linia w przybliżeniu odpowiada wyobrażeniom o przebiegu granicy między wschodem i zachodem Europy u końca XX wieku9.
Przed wojną bałkańską w latach 1991-1995 zachodnioeuropejska opinia publiczna nie bardzo zdawała sobie sprawę, że w Europie można spotkać muzułmańskie wsie i regiony poza terytorium państwa tureckiego. W 1992 roku z okazji pięcsetnej rocznicy odkrycia Ameryki niektórzy z zachodnioeuropejskich intelektualistów mówili o upadku Grenady i ubolewali nad wyparciem kultury arabskiej. Również i tym razem Europejczycy odkrywali swą wielokulturowość dopiero w chwili, gdy było już za późno. Któż wiedział, że Bośnia--Hercegowina ze stolicą w Sarajewie, nota bene miejscem zimowych igrzysk olimpijskich w 1984 roku, przed wybuchem kryzysu jugosłowiańskiego była w niemal 50% zamieszkana przez muzułmanów? 10
Europa nie jest kontynentem opłukiwanym ze wszystkich stron przez morskie fale, tak jak Ameryka Północna i Ameryka Południowa. Tylko na zachodzie granice Europy zabezpiecza Ocean Atlantycki. Morze Śródziemne jest wprawdzie granicą naturalną, ale wykazuje ona znaczną stabilność. Przez wieki Morze Śródziemne było zamkniętym obszarem
9 Por. Samuel P. Huntington, The Clash of Civilizations?, Foreign Affairs, 72 (1993),nr 3, s.30.
10 Christian Kind, krieg auf dem Balkan. Der jugoslawische Bruderstreit: Geschichte, Hinrgrunde, Motive, Zurich 1994, s.125.
306
geograficznym. Jeszcze bardziej nieprzejrzysta jest sytuacja na wschodzie, gdzie grnice biegną chaotycznie i wszedzie są płynne czy postrzępione.
Wewnętrzne granice kulturowe Europy cechuje ogromna złożoność. Przesuwając się z zachodu na wschód, można stwierdzić dysproporcje w zaawansowaniu procesów modernizacyjnych i wyróżnić Europę protestancką, Europę katolicką, Europę prawosławną oraz Europę islamską. Oprócz gospodarczej i społeczno-kulturowej granicy cywilizacyjnej występuje granica religijna, która mniej czy bardziej wyraźnie oddziela zachodnie chrześcijaństwo od wschodniego prawosławia i islamu.
Podsumujmy: granice Europy nigdy nie były dokładnie wyznaczone, albowiem geografia zawsze mieszała się z tożsamością historyczną, polityczną, gospodarczą czy kulturową. Politycy w znacznie większym stopniu niż geografowie o I v decydują, gdzie przebiegają granice Europy.
Europa Środkowowschodnia: zagubiony region między granicami i epokami
Tomaś G. Masaryk, od 1918 do 1935 roku prezydent nowo powstałego państwa czechosłowackiego, opisywał Europę Środkową jako osobliwy pas niewielkich narodów, który ciągnie się od Przylądka Północnego po Matapan i obejmuje Lapończyków, Szwedów, Norwegów i Duńczyków, Finów, Estończyków, Łotyszów, Litwinów, Polaków, Łużyczan, Czechów, Słowaków, Węgrów, Serbo-Chorwatów i Słoweńców, Rumunów, Bułgarów, Albańczyków, Turków i Greków ". Co znamienne, Masaryk w swym zestawieniu nie uwzględnia Niemców i Austriaków. A Serbów i Chorwatów podciągną) pod jedno pojęcie.
W całym XX wieku nigdzie nie można było tak wyraźnie jak w Europie Środkowowschodniej zobaczyć, czym jest tygiel narodów - ów piec, w którym bez przerwy coś się
11 Tomas G
|
WÄ
tki
|