Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Na szkoły amerykańskie oddziałała również filozofia pragmatyzmu. Nurty te głosiły jednocześnie antypozytywizm prawniczy" (negacja prawoznawstwa jako formalnej nauki o prawie pozytywnym)6.
5 Zob. J. Bjarup: SkandinavischerRealismus, Freiburg-Munchen 1978.
6 Zob. R. S. Summer: Instrumentalism and American Legał Theory, Ithaca 1982.
196
Z teoretycznych zagadnień socjologii prawa
ir
Prekursorzy socjologii prawa
Najwybitniejsi spośród uczonych, którzy w pierwszej połowie wieku XX przyczynili się do zacieśnienia związków prawoznawstwa z socjologią i odegrali rolę pionierów socjologii prawa, to Ehrlich, Max Weber i Llewellyn.
Ehrlich w swym głównym dziele Grundlegung der Soziologie des Rechts (1913)7 zarysował socjologiczną teorię norm prawnych. Według Ehrlicha, materiał prawny", z jakim mamy do czynienia w społeczeństwie, dzieli się na pierwotną warstwę prawa społecznego, na wtórne prawo prawnicze i centralistyczne prawo państwowe. Prawo społeczne obejmuje kształtujące się samodzielnie, indywidualnie zróżnicowane porządki organizacyjne związków społecznych (rodzina, naród, na wyższym szczeblu rozwoju stowarzyszenie, Kościół, gmina, związki gospodarcze). Prawo to powstaje bezpośrednio z faktów prawnych" czterech typów (zwyczaj, panowanie, posiadanie, oświadczenie woli). Ma charakter norm konkretnych, do których istoty nie należy ich słowne wyrażanie. Prawo prawnicze jest tworem prawników występujących w roli organu społeczeństwa. Główną funkcją prawa prawniczego jest przywracanie naruszonego porządku w związkach społecznych przez autorytatywne rozstrzyganie konfliktów. Prawo to stanowi przekształcenie konkretnoindywidualnych norm prawa społecznego w treściowo ujednolicone abstrakcyjno--generalne zdania prawne". Prawo państwowe jest przymusowym porządkiem organizacyjnym państwa jako nadrzędnego, całościowego związku społecznego.
Państwo jako organizacja życia społecznego jest znacznie starsze od prawa. Staje się ono prawodawcą w późnym okresie swego istnienia. Pierwotną formą przepisów prawnych były decyzje sądowe. Ich stopniowe uogólnianie doprowadziło do utrwalenia w przepisach prawnych elementów najistotniejszych. Z czasem regulacje prawne zaczęły być tworzone dla sytuacji, których sądy wcześniej nie rozpatrywały. Zdaniem Ehrlicha, niesłuszny jest pogląd, że całe prawo
7 Zob. M. Rehbinder: Die Begriindung der Rechtssoziologie durch Eugen Ehrlich, Berlin 1986
Miejsce socjologii prawa wśród nauk prawnych
197
tworzone jest przez państwo w wydawanych przez nie kodeksach i ustawach. Znaczna część prawa powstaje bowiem spontanicznie w samym społeczeństwie w formie uporządkowania stosunków własności, związków rodzinnych i małżeńskich, reguł dziedziczenia, zawierania umów itp. Ludzie pozostają więc ze sobą w niezliczonej ilości stosunków prawnych nie mając w ogóle do czynienia z sądami i urzędnikami państwowymi. Aby pewne zachowania i zjawiska mogły zostać objęte przepisami prawa państwowego, muszą się uprzednio pojawić jako problem społeczny wymagający rozwiązania.
Między poszczególnymi rodzajami prawa zachodzi współzależność. Materiałem, z którego powstaje prawo prawnicze, są normy prawa społecznego. Każde zdanie prawne, twierdzi Ehrlich, jest wspólnym dziełem społeczeństwa i prawników. Prawo państwowe jest według niego zalegalizowanym prawem prawniczym" z pewnymi tylko zmianami i uzupełnieniami. Wciąż powstające nowe normy prawa społecznego wpływają na regulacje prawa państwowego. To ostatnie jednak może także przeciwstawić się samorzutnemu rozwojowi prawa społecznego, w czym Ehrlich widzi jego stronę pozytywną. Przyjmując, że przeciwieństwo państwa i społeczeństwa w procesie historycznym ulega osłabieniu, twierdzi, iż takie ingerencje prawa państwowego służą globalnie postępowi społecznemu.
Wprowadzając pojęcie żywego prawa Ehrlich rozumie przez nie całość wciąż zmieniającej się rzeczywistości prawnej, w której prawo społeczne jako jej składnik pierwotny ulega przeobrażeniu w reakcji na prawo prawnicze i prawo państwowe.
Według Webera, prawo jest porządkiem społecznym, którego obowiązywanie gwarantuje wyspecjalizowany aparat przymusu. Między prawem a innymi porządkami społecznymi (obyczaj", konwencja") zachodzi dwukierunkowa zależność. Zakres realności porządku prawnego obejmuje tylko normy obowiązujące w sensie socjologicznym, tj. takie, które mają szansę oddziaływania w konkretnych przypadkach. Obowiązywanie socjologiczne może być zatem większe lub Mniejsze, zależnie od stopnia prawdopodobieństwa oddziaływania normy.
198
Z teoretycznych zagadnień socjologii prawa
W toku dziejów ludzkości rozwój prawa i proced przechodził w typologicznym ujęciu Webera J* etapy
|
WÄ
tki
|