Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
List ten, zawierający odważne stwierdzenie, że Hus został spalony niesłusznie54, oznaczał w praktyce otwarty sprzeciw wobec postępowań soboru. Na ośmiu egzemplarzach, które dotarły do Konstancji, 452 szlachciców z Czech i Moraw złożyło swoje pieczęcie pod
M. Spinka, John Hus at the Council, s. 153-154, 158-161; na temat odczuć kryjących się za tymi listami zob. F. Seibt, Hussitica, s. 102-117; na temat organizacji stronnictwa, s. 138-140; Klassen, Nobility, s. 92-99; rozdz. 7-8 dają analizę postaw arystokracji wobec husytyzmu. Opracowanie na temat husytyzmu zawierające wnikliwy komentarz, F. Smahel, La Reuolution Hussite: Une anomalie bistorique, Paris 1985. 52 P De Vooght, Heresie, s. 335, 385-386.
M. Spinka, John Hus at the Council, s. 163.
H. Kaminsky, Kevolution, s. 143, 144 przyp. 9.
422
Herezje ewangeliczne ...
tym wyrazem nieposłuszeństwa55. Takie odrzucenie decyzji kościelnej w kwestii wiary nie miało precedensu; nie było nim z pewnością ani patriotyczne poparcie starego Kościoła w zacofanej Bośni, o którym mówiono, że został zarażony herezją56, ani mobilizacja langwedockiego patriotyzmu i uczuć religijnych - po części patronów, po części rzeczywistych zwolenników sekty - w celu poparcia katarów wśród południowofrancuskiej magnaterii57. Działania soboru z 1415 roku wniosły nowy element do historii średniowiecza. Budząca żywe emocje, łatwo zrozumiała dla wszystkich kwestia, w której uczucia religijne mieszały się z obroną honoru Czech, zjednoczyła duży odłam szlachty w obronie sprawy napiętnowanej ostatecznie mianem herezji.
Taka mobilizacja opinii publicznej w kraju nie byłaby możliwa, gdyby Husa nakłoniono do wyparcia się swoich poglądów. Protestujący mieli świadomość, że Hus zginął non convictus et non con/essus5S; gdyby tak się nie stało, wielu z tych, którzy nie byli bezpośrednio zaangażowani w sprawę reformy, nie przyłączyłoby się do protestu z 2 września, a stronnictwo Husa poszłoby w rozsypkę.
Dla kardynała d'Ailly Hus był po prostu kolejnym przypadkiem heretyka59. Będąc nominalistą, uważał on, że konsekwencją realizmu jest eucharystyczna herezja remanentyzmu i nie robiły na nim wrażenia zaprzeczenia Husa. Dla ogółu uczestników soboru decydujące znaczenie miała reputacja Husa w Czechach; jeżeli wahali się w ocenie, upewniali ich w niej Palec, Jan z Litomyśla i inni60. Zatem seria wypowiedzianych przez Husa zaprzeczeń nec tenui nec teneo, dotyczących starych czterdziestu pięciu artykułów wiklifickich, wywarła wrażenie, a jego wyjaśnienia doprowadziły w rezultacie do tego, że oskarżycielskie czterdzieści dwa artykuły Paleća ograniczono do jedenastu. Mimo to obciążał go fakt, że dawniej bronił Wiklifa. W pewnej mierze sobór przyjął postawę inkwizytora, który badając prostego heretyka, bierze zaprzeczenia oskarżonego za chytre uniki. Członkowie soboru wielokrotnie wyrażali pogląd, że chociaż Hus w sposób wyszukany zaprzecza, to w głębi duszy nadal wierzy w herezję. Nie pozwolono mu przesłuchać świadków
Wyżej, s. 144.
Wyżej, s. 143-144.
F. Seibt, Die Zett, s. 505-506.
F.M. Bartoś , CV K (1966), s. 175-176; zob. także CV VIII (1965), s. 72, 236; E De Vooght, Heresie,
Zob. zasięg protestów na mapie 9, s. 314-315. Tekst i listę nazwisk zawiera: Palacky, Documenta, s. 580-590. 56
57
58 59
s. 389.
60
H. Kaminsky, Revolution, s. 37-40, 52; G. Leff, Heresy II, s. 648.
Polityka i husytym, 1409-1419
423
oskarżenia. Wyjątki z jego dzieł w postaci artykułów wypisywano starannie pod nadzorem komisji śledczej. Przypisywano Husowi na ich podstawie zarówno uzasadnione, jak i nieuzasadnione poglądy doktrynalne; jednak to zeznania świadków w największym stopniu wypaczały koncepcje Husa61. Zbyt wielu z nich przyjechało na sobór z przekonaniem o winie reformatora, a złożoność dowodów nie sprzyjała pozbyciu się tych uprzedzeń.
Na koniec Hus odmówił odwołania swoich poglądów, chociaż uratowałoby mu to życie. Odmówił, ponieważ nie chciał odwoływać artykułów, wierząc w ich słuszność, i wypierać się tych, które, jego zdaniem, nie pochodziły od niego62. Odwaga Husa przyczyniła się do przetrwania czeskiego ruchu reformatorskiego. Kiedy 31 sierpnia Jan z Litomyśla po spaleniu Husa otrzymał pełnomocnictwa do podjęcia działań przeciwko husytom, napotkał na wielką barierę niechęci Czechów wobec dekretów soboru
|
WÄ
tki
|