Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Szczególną uwagę należy zwrócić na ostrożne dożylne podawanie cytostaty-ków. Dostanie się leku poza żyłę zazwyczaj wywołuje martwicę. Zapobiegamy temu, gdy po nakłuciu żyły igłą sprawdzimy, czy nie nastąpiło jej przebicie, wstrzykując kilka mililitrów 0,9% NaCl i dopiero po upewnieniu się, że jesteśmy w żyle podamy cytostatyk. Położenie igły powinno być równoległe do ścian żyły, wzdłuż naczynia, nie może ona dotykać jego ścian. W czasie wstrzyknięcia należy kilkakrotnie upewnić się, czy położenie igły jest prawidłowe. Pojawiający się ból w miejscu wstrzyknięcia jest sygnałem zmiany położenia igły. Na
62
^ukończenie wstrzyknięcia należy powtórnie podać kilka mililitrów 0,9% NaCl ! dopiero wtedy wyjąć igłę. Jeśli wypłynęła krew z cytostatykiem poza żyłę, nic/.będne jest nastrzyknięcie tego miejsca glikokortykosteroidami dla zmniej-ť/enia odczynu zapalnego oraz zastosowanie okładów z sody. Na działanie niepożądane cytostatyków narażony jest nie tylko chory, ale również personel - pielęgniarki i lekarze. Należy zatem przyjąć ogólną zasadę bardzo ust rożnego przygotowywania wszystkich cytostatyków, a szczególnie tych, które uszkadzają skórę (tab. 1).
1 n hel a l
Postępowanie w przypadku skażenia skóry cytostatykami
llnktynomycyna ('hlormetyna
Miikarbazyna Antracy klina l lopozyd Iliuinorubicyna !>nksorubicyna Winkamina
AŤitiopryna ('ytarabina
płukanie przez 10 min wodą i następnie buforem fosforanowym
płukanie wodą i następnie 3% roztworem węglanu sodowego lub
izotonicznym roztworem tiosiarczanu sodowego
przepłukanie dużą ilością wody i 0,9% NaCl
tak samo
tak samo
mycie wodą z mydłem i obfite płukanie wodą
spłukanie 0,9% NaCl
spłukanie dużą ilością wody i 3% roztworem węglanu sodowego
lub izotonicznym (2,96%) roztworem tiosiarczanu sodowego
bardzo obfite płukanie wodą
podrażnienie spojówek, bardzo obfite płukanie wodą
W gabinecie zabiegowym, gdzie podaje się cytostatyki, wymienione środki powinny być przygotowane do natychmiastowego zastosowania.
Niektóre cytostatyki, rozpylone w powietrzu, uszkadzają cebulki włosów. Większość może uszkadzać szpik kostny. Nie można również wykluczyć działa-iii,i teratogennego, tzn. uszkadzania płodu, dlatego też pielęgniarki w ciąży nie powinny pracować w kontakcie z cytostatykami. Wreszcie bleomycyna może liyć przyczyną rozwoju włóknienia płuc.
Biorąc pod uwagę narażenie personelu na działanie toksyczne cytostatyków. Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie opracował wytyczne omawiające bezpieczeństwo pracy dla osób zatrudnionych przy podawaniu cyto-ilatyków:
1. Wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, czynności związane z przygotowywaniem cytostatyków do ich podawania powinny być dokonywane pod odpowiednio skonstruowanym wyciągiem w ściśle wydzielonych pomieszczeniach, łatwych do zmywania, o gładkich i obojętnych chemicznie powierzchniach oraz położonych z dala od miejsc przechowywania lub spożywania posiłków oraz od miejsc o dużym natężeniu ruchu chorych, personelu lub osób wizytujących.
2. Podczas pracy z cytostatykami, jak również w pomieszczeniach przezna-lYonych do tego celu, nie wolno jeść, pić ani palić tytoniu.
63
3. Podczas wykonywanych czynności związanych z rozpuszczaniem i po-> dawaniem leków cytostatycznych należy bardzo dokładnie przestrzegać wszel-i kich zaleceń producenta, a w szczególności: !
a) doboru odpowiedniego rodzaju rękawiczek (gumowych lub PCV), \
b) używania fartuchów ochronnych z długimi rękawami, '
c) używania czapek, masek i okularów.
4. Należy dbać o szczelność sprzętu używanego do podawania cytostatyków (strzykawki, zestawy do przetoczeń, pompy infuzyjne itp.). Wskazane jest używanie strzykawek typu "Luer".
5. Podczas otwierania ampułek z cytostatykami należy przykryć jałowym gazikiem zwilżonym w spirytusie, aby przy piłowaniu i ułamywaniu szyjki uniknąć skaleczenia, a wyciekający płyn nie przedostał się na skórę. Gazik ten powinien chronić przed rozpylaniem leku podczas jego nabierania do strzykawki.
6. W przypadku gdy przy wstrzyknięciu zaistnieje potrzeba usunięcia powietrza ze strzykawki, należy na zakończenie igły nałożyć w sposób jałowy gazik, przy czym igła powinna być trzymana pionowo i umocowana na strzykawce. Metoda ta zapobiega rozpylaniu leku oraz ewentualnemu skażeniu skóry. Po wypuszczeniu powietrza przed wykonaniem wstrzyknięcia choremu, należy ponownie zmienić igłę.
7. Podczas dzielenia leków tabletkowych nie należy dopuszczać do rozprzestrzeniania ich pyłu lub cząsteczek i nie dotykać gołą ręką.
8. Miejsce skażone cytostatykami należy dobrze zmyć oraz oczyścić gazą lub ligniną zwilżoną w wodzie, a następnie wysuszyć przez tarcie. Przy ewentualnym skażeniu skóry, błon śluzowych i oczu należy spłukać je za pomocą dużej ilości wody.
9. Wszystkie przedmioty, np. tace, narzędzia używane przy pracy z cytostatykami, jeżeli nie są przedmiotami jednorazowego użytku, powinny być starannie umyte i wysuszone.
10. Wszystkie materiały opatrunkowe, strzykawki, dreny, zbiorniki itp. używane podczas pielęgnacji chorych leczonych chemicznie, powinny być używane jednorazowo, a następnie niszczone, zgodnie z zasadami postępowania z materiałami potencjalnie toksycznymi.
11. Pościel i bielizna chorych powinna być zmieniana jak najczęściej oraz w miarę możliwości prana oddzielnie. Dotyczy to również odzieży ochronnej i roboczej personelu.
12. Do pracy z lekami cytostatycznymi nie należy dopuszczać kobiet w ciąży lub planujących zajście w ciążę.
13. Personel zatrudniony przy podawaniu leków cytostatycznych powinien unikać dodatkowego kontaktu z promieniami rentgenowskimi.
14. Personel zatrudniony w placówkach prowadzących chemioterapię nowotworów złośliwych powinien podlegać okresowym badaniom raz w roku lub w razie potrzeby w terminie określonym przez lekarza zakładowego. Poza badaniem ogólnolekarskim, uwzględniającym wywiad i badania dermatologiczne (stan skóry, uczulenia, włosy, paznokcie), konieczne jest wykonanie oceny następujących wyników badań:
64
a) badania biochemiczne wątroby (AspAT, A1AT, GGTP, proteinogram, losfataza zasadowa),
b) pełne badanie morfologiczne krwi obwodowej,
c) badania czynności nerek (kreatynina, mocznik, jonogram),
d) elektrokardiogram.
O
Sródbłoniak
Sródbłoniak (międzybłoniak, mesothelioma) jest nowotworem złośliwym opłucnej. Występuje u osób narażonych na działanie azbestu, częściej u mężczyzn niż kobiet. Pojawia się ból w klatce piersiowej i kaszel, któremu towarzyszy s/ybko iiiirastający płyn w jamie opłucnej, zazwyczaj krwisty. Sródbłoniak może dawać l'i/.erzuty do płuc, osierdzia i wątroby.
Leczenie postaci wczesnych i ograniczonych jest chirurgiczne. Jeśli leczenie c iperacyjne jest niemożliwe, stosuje się rozległe napromieniowanie i cytostatyki, głównie doksorubicynę i metotreksat. Do opłucnej podaje się raz w tygodniu ID-15 mg metotreksatu oraz co tydzień dożylnie 10-20 mg doksorubicyny |H-7.ez wiele miesięcy.
'**ť
|
WÄ
tki
|