Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Natomiast w Rosji w pewnym okresie te właśnie funkcje polityczne i ideologiczne wysuwały się na czoło, jako cecha szczególna inteligencji2*. Od czasów Boborykina do czasów Lip-seta, analizującego polityczne funkcje intelektualistów w społeczeństwie amerykańskim25, wiele się zmieniło, jednakże zimna wojna oraz powstawanie państw niepodległych z dawnych kolonii ponownie zwróciły uwagę praktyków i teoretyków na rolę inteligencji w walkach politycznych i na jej doniosłość w przeobrażeniach politycznych współczesnego świata.
Mówiąc w wielkim uproszczeniu, możemy wyróżnić trzy odmiany funkcji politycznych inteligencji: a) jako ekspertów w polityce współczesnej; b) jako ideologów formułujących programy polityczne i przekładających dążenia różnych klas społecznych i mas ludności na język haseł i dyrektyw działania; c) jako polityków, twórców nowych państw "trzeciego świata", wyzwolonych z zależności ko-
22 Zob. J. Le Gotf: Les intellectuels au moyen Agę, Paris 1957.
23 Szczegółowe informacje b zmianach znaczenia terminu "inteligencja" podaje Z. Wójcik: Rozwój pojęcia inteligencji, Wrocław 1962.
24 Zob. R. Pipes, op. cit.
25 S. M. Lipset, op. cit.
roś
lonialnej. Jesteśmy tu dosyć daleko od/kawiarnianych ideologów wyobcowanych ze społeczeństwa rosyjskiego, jak również i od tej postawy austriackiego ministra, który lekceważąco odezwał się o kawiarnianej działalności ideologicznej Trockiego. Bowiem w ostatnich dziesiątkach lat grupy rewolucyjnych inteligentów, zarówno w Europie, jak w Azji i w Afryce, dokonały rzeczy, jakie się ce-sarsko-królewskim ministrom nawet nie śniły.
Rola intelektualistów jako ekspertów przygotowujących decyzje polityczne jest wystawiona na wiele frustracji, na które pewne światło rzucił Merton w znanym studium26. Wynikają one z trudności znalezienia wspólnego języka intelektualisty i polityka, z różnic w postawach i perspektywach widzenia spraw. Polityk jest przede wszystkim zainteresowany w utrzymaniu się przy władzy, w skuteczności swoich działań politycznych. Intelektualista natomiast jest bardziej zainteresowany wewnętrznymi mechanizmami przebiegu procesów, które analizuje dla polityka, mającego podjąć decyzje oddziaływania na te procesy. Ogromny wysiłek dokonany przez rozmaite instytucje w Stanach Zjednoczonych, aby zrozumieć funkcjonowanie układu komunistycznego, mechanizmy rozwojowe ruchu komunistycznego, sposoby myślenia i motywacje jego przywódców, nie zawsze znajdują z kolei -zrozumienie wśród polityków bardziej skłonnych ufać stereotypowym nawykom myślenia i tradycyjnym metodom działania politycznego. Lecz nie tylko w polityce występuje to zjawisko. Interesujące są również doświadczenia i rozczarowania doradców ekonoĄlicznych, doradzających i formułujących zasady polityki gospodarczej, rzadko realizowanej przez rządy.
Rola ideologów, w ścisłym tego słowa znaczeniu, daje intelektualistom szersze pole działania. Mogą tu występo-
2' R. K. Merten: Social Theory and Social Structure, Glencoe, Illinois 1957, s. 207-224.
166
wać jako myśliciele niezależni, szukający wizji lepszego porządku świata i społeczeństwa, jako apologeci ruchów politycznych, jako ideologowie zorganizowanych partii politycznych, jako polemiści zwalczający cudze ideologie. Pełnienie tych funkcji wiąże się z zajmowaniem bardzo zróżnicowanych pozycji społecznych. Inna bowiem jest pozycja społeczna niezależnego ideologa z Quartier Latin, tak sugestywnie przedstawionego przez Jeanne Hersch27 czy Raymonda Arona28, a inna - ideologa wiodącego spór wokół radzieckiej i chińskiej koncepcji komunizmu, czy też prowadzącego walkę z komunizmem w Stanach Zjednoczonych.
W niektórych wypadkach ideolog działa jak ekspert, biorąc pod uwagę nie tylko czystość doktryny, lecz przewidując ponadto praktyczne konsekwencje polityczne, jakie w ruchach i partiach politycznych mogą wywołać rozmaite sformułowania tez ideologicznych. Musi on odnosić je wtedy do interesów ekonomicznych mas i klas społecznych, do ambicji i tradycji narodowych itp., słowem dokonywać socjologicznej analizy. Zazwyczaj jednak intelektualista-ideolog jest tym człowiekiem, który niepokój społeczny ogarniający pewne odłamy ludności, gdyż nie mogą zaspokajać jakichś potrzeb, przekłada na język i zarys wizji takiego porządku społecznego, w którym te wywołujące niepokój niedostatki zostaną usunięte
|
WÄ
tki
|