Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
W kantatach późniejszych, z okresu lipskiego, ta akcja quasi-ope-
rowa rozgrywa się w recytatywach, ariach, duetach; symboliczne
postacie monologują i dialogują. W recytatywach zawarty jest ko-
mentarz i klucz teologiczny; w ariach i duetach - poetycka refle-
ksja, a nierzadko i dramatyczny dialog.
Do opery, tym razem komicznej, zbliżone są niektóre kantaty
świeckie. Tu zwłaszcza dwie kantaty - O kawie i Chłopska - sta-
nowią arcydzieła muzycznego humoru, przykłady mistrzowskie-
go rozgrywania sytuacji komicznych. I właśnie te kantaty świad-
czą dobitnie, że Bach, gdyby chciał, mógłby skutecznie
rywalizować na polu muzycznej komedii baroku z najwybitniej-
szymi ówcześnie mistrzami tego gatunku: Telemannem, H"ndlem,
Pergolesim.
Wyższy stopień sceniczności dzieła teatralnego przedsta-
wiają Pasje - wielkie formy dramatu religijnego, którego ko-
rzenie sięgają średniowiecznych misteriów. W genialnej syn-
tezie Bach skupia tu wszystkie zasadnicze elementy i
komponenty dzieła dramatyczno-muzycznego swoich czasów.
Łączą się tu zwłaszcza trzy naczelne gatunki wokalno-instru-
mentalne: kantata, opera, oratorium. Ich muzyczna dramatur-
gia zasadza się na relacji wydarzeń zapisanych w Ewangeliach.
Stałe więc tutaj są (co najwyżej różniące się w szczegółach
wynikających z odmienności relacji poszczególnych Ewange-
listów): temat, treść, fabuła, charakter wydarzeń, struktura i kie-
runek akcji, czas i miejsce, a przede wszystkim dobór i układ
postaci. Niezmienne są zasadnicze elementy dramatu. Zmien-
ne zaś, czyli warunkowane inwencją twórcy są: dramaturgia
muzyki samej i środki muzycznego wyrazu.
Muzyczny dramat pasyjny, w bogatej tradycji tego gatunku,
wywodzi się z Ewangelii; te zaś mają charakter luźnych opowieści
epickich, relacji zmierzających do dramatu - w wymiarze ziem-
skim tragicznego- i weń się przekształcających; relacje Ewangeli-
stów zdeterminowane są Pasją - Męką i śmiercią Chrystusa. Do-
piero. relacja o Zmartwychwstaniu znosi ziemską tragiczność,
nadając ostateczny sens Ewangeliom.
Wywiedziona z Ewangelii Pasja Bacha jest najpełniejszym dra-
matem muzycznym swego czasu. Są w niej postacie rzeczywiste,
historyczne: Chrystus, Piotr, Judasz, Piłat, Uczniowie i postacie
poboczne (żona Piłata, służąca, fałszywi świadkowie). Są postacie
symboliczne (Dusza ludzka - głos duszy i serca). Jest realny histo-
rycznie tłum i symboliczny zbór wiernych. Postacie indywidualne
działają; tłum-zbiorowość komentuje i dynamizuje akcję. Bieg
wydarzeń - w relacji Ewangelisty - zmierza nieuchronnie do tra-
gicznego końca. Ale muzyka w Bachowskich Pasjach, służąc sło-
wu, postaciom i akcji wiernie, maksymalnie - dzięki ogromnej
sile ekspresji i bogactwu środków wyrazu - zdominowuje akcję
dramatyczną. Jest niezbędna, absolutnie konieczna, aby taki dra-
mat mógł się scenicznie czy quasi-teatralnie przejawić, w pełni
rozegrać i na słuchaczy z odpowiednią sugestią oddziałać. Czło-
wiek wierzący, chrześcijanin, zdolny jest, oczywiście, przeżywać
wewnętrznie, bez żadnej muzyki, czystą treść o Męce i Odkupie-
niu, rozważać i rozpamiętywać. Dopiero jednak dzieło muzyczne
Bacha pozwala na przeżywanie relacji ewangelicznej także w peł-
nym wymiarze estetycznym, poprzez współgranie wszystkich swo-
ich elementów: epickich recytatywów, lirycznych arii, dramatycz-
nych i modlitewnych chórów.
Więcej - muzyką dramatów pasyjnych Bacha poruszony do
głębi będzie każdy człowiek czuły na wartości muzyki kręgu kul-
tury Zachodu, rozumiejący ekspresyjno-znaczeniowo-symbolicz-
ną muzyki tej mowę. W tym też sensie dramatyczne Pasje Bacha
są równie bliskie ludziom wierzącym, co od wiary w ścisłym sen-
sie odległym. Albowiem struny piękna, które Bach tu porusza, jed-
noczą ludzi w wyższym jeszcze, ponadwyznaniowym obszarze
przeżyć
|
WÄ
tki
|