Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
Podobnie słynne uroczystości ku czci Jana III w stulecie zwycięstwa pod Wiedniem (1783) oraz tzw. Karuzel urządzony w r. 1787, miały na celu stworzenie odpowiedniej atmosfery do przygotowywanej wojny tureckiej w sojuszu z Rosją. Mit "przodków poczciwych" pojawiający się w dziełach Naruszewicza i Krasickiego był wprawdzie konstrukcją historyczną, służył jako narzędzie do krytyki zwyrodnień współczesnych obyczajów, ale jego lokalizacja w czasie nie została dokładnie określona, nie doprowadziła do wyboru konkretnej, "wzorcowej" epoki z dziejów narodowych. Środowisko królewskie, pielęgnujące francuskie obyczaje i mody, klasycystyczną literaturę, nie mogło darzyć sentymentem tych przejawów rodzimości, które łączyły się bezpośrednie z sarmackim typem kultury, ze starymi, "republikańskimi" tradycjami, uważanymi za przeszkodę opóźniającą dzieło reformy kraju. Próby takie wyszły z ośrodków magnackich, przede wszystkich z Puław. 3. Izabela Czartoryska, urządzając od r. 1783 rezydencję w Puławach, zerwała z rokokowymi wzorami Powązek. Widać to szczególnie wyraźnie v zmianach architektonicznych, zwłaszcza w konstrukcji ogrodów i parku. Przyjęła styl ogrodu angielskiego, opartego na sentymentalnej koncepcji \utentycznej, nieskażonej natury z okresu arkadyjskiego, obejmującego w jednolitej kompozycji krajobrazowej: lasy, łąki, pola, a nawet prawdziwe chaty wiejskie wraz z ich mieszkańcami. Zamiast mitologii podkreślano akcenty rodzime, patriotyczne. Pisze autor monografii Puław: "tu wszystko, te mury dawne, stare portrety i zabytki zwracaią ku przeszłości historycznej i tradycji rodowej; stare drzewa przemawiają jakąś mową tajemniczą i w poważniejszy wprowadzają nastrój; szerokie zaś widoki wsi polskich, dookoła rozrzuconych, zbliżają do prawdziwych chat włościańskich i do nie udanych, nie przebranych pasterzy, lecz wprowadzają w bezpośrednią styczność z ludem polskim i dziatwą wiejską".
W późniejszym okresie dziejów Puław, na początku XIX wieku, p°" wstały tu budowle w stylu neogotyckim, co zdaniem historyków sztukJ
wiadczyło o pojawieniu się elementów preromantycznych na tle sentymentalnej scenerii magnackiej rezydencji. Wbrew głoszonym w początkowym okresie oświecenia, zwłaszcza przez Woltera, a także w środowisku stanisławowskim, poglądom uznającym średniowiecze za okres dziczenia i upadku kultury, narodzin feudalizmu - w Puławach dają się zaobserwować intencje rehabilitacji tej epoki, próby poszukiwania w. niej wzorów. W okresie Sejmu Wielkiego, Insurekcji, a później Legionów, powstaje w Puławach atmosfera afirmacji czynu zbrojnego oraz poezja, która nawiązując do staropolskich wzorów rycerskich, formułuje nowy program, widoczny zwłaszcza w utworach Józefa Szymanowskiego. pieśni żołnierskie wraz z melodią układała sama Izabela Czartoryska, w czasie manewrów pod Gołębiem w r. 1791 wojsko śpiewało marsza przez nią napisanego (Hej, hej, rycerze!).
Zwrot ku przeszłości, nacechowany sentymentem dla upłynionych wieków, dla starej, rycerskiej Polski, był zapewne w jakimś stopniu inspirowany w Puławach pozycją społeczną właścicieli rezydencji, magnackimi tradycjami rodowymi, posiadał zatem motywację polityczną; w poszukiwaniu jednak nowego wzoru kultury doszły równocześnie do głosu elementy będące wytworem nowoczesnych, związanych z sentymentalizmem postaw, co przyczyniło się w dużym stopniu do atrakcyjności prezentowanych w środowisku puławskim wzorów oraz umożliwiło ich przyjęcie wśród szerokich rzesz szlachty.
Ważną rolę w tym procesie powstawania nowej koncepcji patriotyzmu, odwołującego się do rodzimej tradycji historycznej, w wytwarzaniu atmosfery, w której przeszłość nie stawała się jedynie arsenałem przykładów pozytywnych lub negatywnych, dowolnie dobieranych dla potrzeb aktualnej publicystyki, ale współistniejącą rzeczywistością, pełnił pielęgnowany w Puławach kult Pieśni Osjana
|
WÄ
tki
|