Nie chcesz mnie, Ben. SkĹadam siÄ z siedmiu warstw popieprzenia okraszonych odrobinÄ
gĂłwnianego szaleĹstwa.
kobiety czy mniejszości narodowe, spostrzegają siebie jako bardziej
homogeniczne niż grupę przeciwstawną (Simon, 1992).
Efekty akcentuacji, a przede wszystkim homogenizacja grupy obcej, po-
wszechnie uważane są za ważne mechanizmy tłumaczące powstawanie
i utrzymywanie się stereotypów społecznych, tj. uogólnionych i uproszczo-
nych reprezentacji poznawczych grup (np. Mackie, Hamilton, Susskind i Ro-
selli, 1999).
Faworyzacja grupy własnej. Druga grupa ważnych konsekwencji kategory-
zacji to zjawiska związane ze stronniczością wobec własnej grupy (in-group
bias).
Tajfel i jego współpracownicy zaprojektowali eksperyment, który miał na
celu ustalenie minimalnych warunków, w których mogłaby wystąpić dyskrymi-
nacja międzygrupowa (Tajfel, Flament, Bilig, Bundy, 1971). Na początku
zakładano, że będzie to eksperyment, w którym podział na grupy miał nie mieć
żadnego znaczenia dla badanych, dzięki czemu można by było ustalić warunki
kontrolne (bez różnicowania). Następnym krokiem miało być stopniowe wpro-
wadzanie różnych zmiennych tak, aby można było precyzyjnie określić warunki
konieczne dla różnicowania między grupowego. Owe minimalne warunki, od któ-
rych zaczęto badania, to przypisanie osób badanych (uczniów szkoły podstawo-
wej) w sposób całkowicie losowy do dwóch grup na podstawie rzeczywiście
mało istotnego percepcyjnego" kryterium, a mianowicie szacowania liczby
kropek na ekranie albo preferencji w zakresie malarstwa abstrakcyjnego (Klee
versus Kandinsky). Zadbano o to, aby nie było żadnych interakcji między bada-
nymi, ani wewnątrz grup, ani pomiędzy grupami, które nie były w żaden sposób
od siebie zależne, a z członkostwem grupowym nie wiązał się żaden osobisty in-
teres. Zadanie, które następnie wykonywano, polegało na przyznawaniu punktów
według specjalnie przygotowanych matryc (punkty symbolizowały pieniądze)
innym uczestnikom eksperymentu, o których badany wiedział jedynie to, do któ-
rej grupy należą: tej samej, co badany czy tej drugiej. Wyniki były jednoznaczne:
badani wykazywali tendencję do przyznawania większych sum pieniędzy człon-
kom grupy własnej. W ten sposób odkryto minimalne warunki do powstania fa-
3. Podmiot jako istota społeczna
91
woryzacji grupy własnej: wystarczyło spostrzeżenie, że się należy do jednej
z dwóch odrębnych grup bez względu na to, jak bardzo banalne jest kryterium
przynależności aby traktować swoją grupę lepiej, a dyskryminować grupę
obcą.
W kolejnych eksperymentach kontrolowano preferencje w zakresie różnych
strategii, możliwych do zastosowania przez badanych:
1. strategii maksymalnego zysku dla obu grup;
2. maksymalnego zysku dla własnej grupy;
3. maksymalnej różnicy na rzecz własnej grupy;
4. strategii sprawiedliwej (po tyle samo punktów dla obu grup).
Okazało się, że badani byli skłonni rezygnować z dużego zysku dla własnej
grupy (strategia 1. i 2.) na rzecz powiększania różnicy między grupami (strategia
3.). Nie chodziło więc li tylko o nagradzanie własnej grupy, lecz o uzyskanie
przewagi nad grupą obcą. Można tu mówić o swoistej dyskryminacji pozytywnej
(por. Maison, 1997).
Wielu innych badaczy potwierdziło powyższe efekty uzyskane w zarysowa-
nym wyżej paradygmacie minimalnej grupy (patrz: przegląd dokonany przez
Brewer, 1979). Stronniczość wobec grupy własnej pojawiała się przy spełnieniu
minimalnego warunku podziału badanych na dwie wyłączające się grupy, nawet
na podstawie najbardziej trywialnych kryteriów. Na przykład in-group bias od-
krywano nawet w używaniu zaimków takich, jak my", oni", nasze", wasze"
itp. (Perdue, Dovidio, Gurtman i Tyler, 1990). Prawdopodobnie jednak istnieje
jakaś granica minimalności", jak pisze Wilder (1986). Między innymi Rabbie-
mu i Horwitzowi (1969) nie udało się sprowokować stronniczości, gdy grupy po-
wstały na zasadzie rzutu monetą. Bilig i Tajfel (1973) przyznawali badanym róż-
ne numery: połowie badanych numery z czwartej dziesiątki, a drugiej połowie
z siódmej dziesiątki. Faworyzację grupy własnej uzyskano w tych warunkach do-
piero wtedy, kiedy eksperymentatorzy zaczęli wprost używać nazwy grupy"
w odniesieniu do badanych. Być może etykietka grupa" zaktywizowała oczeki-
wania badanych co do tego, jak bardzo członkowie grup są do siebie podobni, jak
się powinni zachowywać wobec siebie etc. (Wilder, 1986).
Trafność tezy o związku między kategoryzacją a stronniczością wobec własnej
grupy weryfikowano w wielu badaniach. Chociaż we wczesnym okresie istnienia
SIT ustalono, że związek ten jest nieuchronny i niemal automatyczny, to jednak
okazało się, że faworyzacja grupy własnej jest między innymi funkcją:
1. stopnia identyfikacji z grupą,
2. wyrazistości kategorii w danym kontekście,
3. ważności dymensji, na której odbywają się porównania, dla koncepcji
własnej osoby,
4. stopnia podobieństwa porównywanych grup na tej dymensji,
92
II. Podmiot jako źródło reguł kategoryzacji społecznej
5. relatywnego statusu grupy własnej w strukturze społecznej, jak też stwier-
dzenia, w jakiej mierze ten status jest usprawiedliwiony (Oakes, Haslam,
Turner, 1994).
Wykazywano też istnienie zjawiska faworyzacji grupy obcej, np. wtedy gdy
grupa obca była spostrzegana jako lepsza" na danym wymiarze, albo gdy wymiar
był bez znaczenia dla definicji własnej grupy (Van Knippenberg i Ellemers, 1990).
Defaworyzacja (dyskryminacja) grupy obcej może tłumaczyć pojawianie się
negatywnego zabarwienia treści stereotypów społecznych, tj. reprezentacji po-
znawczych grup (Mackie, Hamilton, Susskind i Roselli, 1999).
Samoocena jednostki. Jak zaznaczyliśmy wcześniej, teoria tożsamości
społecznej wyjaśnia faworyzację grupy własnej motywacją do posiadania pozy-
tywnej samooceny. Pozytywną samoocenę jednostka może osiągnąć poprzez za-
pewnienie pozytywnej oceny swojej grupie (z którą się identyfikuje) w toku
porównań z innymi grupami. Tak więc naturalną konsekwencja kategoryzacji
powinien być wzrost samooceny jednostki. Oakes i Turner (1980) weryfikowali
tę hipotezę w warunkach paradygmatu minimalnej grupy. Część badanych wyko-
nywała typowe dla tego paradygmatu zadanie, tj. nagradzanie punktami, według
odpowiedniej matrycy, członków grupy własnej i obcej
|
WÄ
tki
|